ނައިފަރު

ޢަލީ ޙުސައިން / ނަރުގިސްވާދީ

މިއީ ޅ.ނައިފަރުގެ މުއައްރިޚެއް ކަމަށްވާ އަލްމަރްޙޫމް ޢަލީ ޙުސައިން ނައިފަރީ، ނައިފަރުގެ ތާރީޚާއި ބެހޭގޮތުން 1979 ގައި ލިޔެފައިވާ މަޒްމޫނެކެވެ. މި މަޒަމޫނު އަޅުގަނޑު ޓައިޕްކުރީ ފަތްތޫރަ 69/70/71 މި ތިން ޢަދަދުން ބަލައިގެންނެވެ.

ނައިފަރު 1969

     މީހުން ނޫޅޭ ގިނަ ފަޅު ރަށްރަށް އޮންނަގޮތް މިހާރުވެސް އަޅުގަނޑުމެން ދެކެމުއެވެ. ލަފައި ފުރަން ރީތި ނެރުތަކުގެ ބަދަލުގައި އޮންނަނީ، ގާތަކުގެ ތެރެއިން ހަދާފައި އޮންނަ ހަނިހަނި ރޮނގެކެވެ. ފުން ވިލެއް އޮންނަ ރަށެއް ނޫނެވެ. ފަޅު އޮންނަނީ، ހިކި ދިޔާގައި ބީހޭ ތިލަ ފަޅެކެވެ. ޤުދްރަތީ ގޮތުން އޮންނަ ގާތަށް ނޫނީ، ލެވިފައި އޮންނަ ތޮށްޓެއް ނޯވެއެވެ. މުޅި ރަށުގައި އޮންނަނީ ވަލެވެ. ކަށިއަޅާ ބޯކޭލާއި، ކުޅަނދުރާއި، ކަޅުހިނި ހަފާ މަގޫ ގަސްތަކުގެ ޖަންގައްޔެކެވެ.

       ހަމަ މިގޮތަށް ނައިފަރަކީ ވެސް ކުރީ ޒަމާނުގައި، އެހެނިހެން ރަށްރަށް ކަހަލަ ތޮށްޓެއް ފަޅެއް، ގެޔެއް މަގެއް ނެތް ފަޅު ރަށެކެވެ. މިހާރު މިއޮތް ކަހަލަ ހިތްފަސޭހަ، ނާމާން ކަމެއްނެތް ޓައުނަކަށް މި ފަޅުރަށް ޢިމާރާތްވެފައި ވަނީ، ދިވެހި ތާރީޚުގެ މެދު ޒަމާނުގެ ދުވަސްވަރަކުން ފެށިގެންނެވެ.

       ނައިފަރުގެ ތާރީޚަށް އަޅުގަނޑު މި ބަލައިލަނީ، ލޮލުން ދެކިފައިވާ ޙަޤީޤަތްތަކެއްގެ މައްޗަށާއި، އެ ޙަޤީޤަތްތަކުގެ އަލީގެ ތެރެއިން ފެންނަ މާޒީއަށެވެ. މީގެ ތެރޭގައި، ލިޔެވިފައި ހުރި ބައެއް ލިޔުމާއި، މުސްކުޅިން ބުނާތީ އަޑު އަހާފައި ހުރި ބައެއް ކަންތައް ހިމެނިގެން ވެއެވެ.

ނައިފަރުގައި މީހުން އުޅުން

ނައިފަރުގައި މީހުން އުޅެން ފެއްޓި ތާރީޚެއް އެގޭކަށް ނެތެވެ. ނަމަވެސް ނައިފަރަކީ، މެދުޒަމާނުގެ ކޮންމެސް ދުވަސްވަރެއްގައި މީހުން އުޅެން ފެއްޓި ރަށެއް ކަމަށް ވިސްނޭ ހެކިތަކެއް ފެނެއެވެ. އެއްކަމަކީ، އެހެނިހެން ބައެއް ރަށްރަށުގައި ހުންނަ ކަހަލަ، އެންމެ ކުރީ ޒަމާނުގައި މީހުން އުޅުނު ކަމުގެ ޢަލާމާތުގެ ތެރެއިން ވާ، ގާފުނިފުންޏާއި، ތަރަހަ ތަރަހަގަނޑު ކަހަލަ، އަދި ޤަބުރުސްތާނު ކަހަލަ ތަންތަން ނުހުންނަ ކަމެވެ. އަދި ރަށަކީ ކުރީ ދުވަސްވަރެއްގައި މާ ބޮޑު ރަށެއް ކަން އެނގޭނޭ އަސަރެއް ވެސް ނެތުމެވެ. ހުރުވަޅިޔާ، ދިއްފުށިމައިދޫގައި މީހުން އުޅުން ދުވަސްވަރު، ނައިފަރާއި މަޑިވަރަކީ ހުރުވަޅީ މީހަކަށް އޮތް ފަޅުރަށްރަށް ކަމާއި، އެރަށްރަށަށް ރާ އަރަން ކޮތާފަރުގެ ބަޔަކު ލާފައި ތިބިކަމާއި، ހުރުވަޅީގައި އުފެދުނު ފިތުނައެއްގައި، އެމީހުންގެ ޢާއިލާ ނައިފަރަށް ހިޖްރަކޮށް ވަޒަންވެރިވީ ކަމަށް ލިޔެފައިވާ ވާހަކައެއް ދުށީމެވެ. އެއީ ދޮގެކޭވެސް އަދި ތެދެކޭވެސް ކަނޑައަޅައި ބުނުމުގެ މަސްއޫލިއްޔަތެއް އުފުލާކަށް އަޅުގަނޑު ނެތީމެވެ. ކޮންމެޔަކަސް، ހުރުވަޅިއާއި އަދި ޖާވާކަރައިގެ ބައެއް ރަށްރަށުގައި މީހުން އުޅުން ކަމުގެ ލިސާންތައް، މާފިލާފުށްޓާއި ކަނިފުށިންވެސް މިފަދަ އަސަރު ފެންނާން ހުރި ފަދައިން، ފެންނާން އެބަހުއްޓެވެ. އެރަށްރަށުގައި މީހުން އުޅުނު ދުވަސްވަރު، ނައިފަރު ހިންނަވަރު ފަދަ ރަށްރަށް ފަޅުރަށްރަށުގެ ގޮތުގައި ހުރުމަކީ، ވަރަށް ގާތް ކަމެކެވެ. ހިޖްރައިން 1000ހ. ހައިތާ (ކަލާފާނުގެ ދުވަސްވަރު) ނައިފަރުގައި މީހުން އުޅޭނެ ކަމަށް ފެނެއެވެ. އެހެނީ 1116ހ. ގައި ޙުސައިން ވެލާނާ ތަކުރުފާނު (ޙުސައިން ޝާހު ބަންދަރު) ނައިފަރަށް އަރުވާލެއްވި ކަމަށް، ތާރިޚުގައި ލިޔެވިފައި ވެއެވެ.

       ނައިފަރަކީ ވަރަށް ފަހުން މީހުން އުޅެން ފެއްޓި ރަށެއް ކަމަށް 1345ހ. ހައިތާ ރަށުގެ ކަންތައްތައް ހުރި ގޮތުންވެސް ވިސްނައިގަނެވިދާނެއެވެ. އެއީ އަޅުގަނޑުގެ ހަނދާން ބިންވަޅު ނެގޭން ފެށި ދުވަސްވަރެވެ. ހަނދާނުގެ ކުރިމަށްޗަށް އެދުވަސްވަރުގެ ނައިފަރު ޙާޟިރުކޮށްލާ، މަގުތަކާއި ގެތައް ހުންނަގޮތް ޚިޔާލުކޮށްލާއިރު ޔަޤީނާ ގާތަށް ރަށުން ފެންނަނީ 250 ވަރަކަށް ގެއެވެ. އެގެތަށް އެޅިފައިވަނީ ރަށުގެ ދެކޮޅުން ވާ ވާގަނޑާއި، ގަސްރުއްތައް ދޫކޮށް، ރަށުގެ މެދަކާ ހަމައިންނެވެ. އަދި ރަށުގެ އިރުމަތީ ފަރާތުން ފެށިގެންނެވެ. އެހެންކަމުން ހުޅަނގު ފަރާތުން ގޮނޑުދޮށާއި ހަމަޔަށް ފޯރާފައެއް ނުވެއެވެ. އެފަރާތުގައިވެސް ވަނި ގަސްރުކާއި ޖަންގައްޔެވެ. އެހައިތަނަށް ޢިމާރާތްވެފައިވަނީ ރަށުގެ ¼ އެވެ. މި މަޒްމޫނު ލިޔާ ދުވަސްވަރު (1399ހ.) ނައިފަރުގައި ވަނީ 470 ގެއެވެ. ރަށް ވަނީ ގާތްގަނޑަކަށް ފުރިފައެވެ. މިގޮތުން ބަލާއިރު މިދިޔަ 60 ވަރަކަށް އަހަރު، ކުރީން ގެދޮރު ނޭޅިއޮތް ¾ ބައިގައި 220 ގެ އިތުރަށް އެޅިފައިވާއިރު، ރަށުގެ ¼ ބައިގައި ކުރިން ހުރި 250 ގެ އެޅިފައިވާނީ މާގިނަ އަހަރުތަކެއްގެ ކުރިޔަކުން ނޫނެވެ. ވީމާ ޝާހު ބަންދަރު އަރުވާލެއްވިއިރު މާގިނަ ގެއެއް ނުހުންނާނޭ ކަމަށް ފެނެއެވެ. އެކަން ވާނީ މީހުން އުޅެން ފެއްޓިތާ ވަރަށް ކައިރީ މުއްދަތެއް ކަމަށެވެ. އަދި ސިޔާސީ ކުއްވެރިން ގިނައިން އަރުވައިލައްވާފައި ހުންނަނީ، މީހުން މަދު ރަށްރަށަށެވެ.

އަނެއް ހެއްކަކީ، 1197ހ. ގައި ނައިފަރު ކުޑަ މިސްކިތަށް "ރާފުށްޓޭ ކިޔާ ރަށްގަނޑު" ވަޤުފު ކޮށްދެއްވި ކަމަށް އެނގޭ ފަތްކޮޅެއް އޮތުމެވެ. ތަނެއްގައި އެންމެ ފުރަތަމަ އުޅެޭ މަދު މީހުންކޮޅު ވެސް، ނަމާދުކޮށް އުޅޭ ތަނެއް ހުންނާނެކަން ޔަޤީނެވެ. އޭރު ހުންނާނީ ދަނޑިފަނުން އަޅާފައިވާ ނަމާދު ގެއެކެވެ. މީހުން ގިނަވެ، ހިރިގަލުން މިސްކިތް ޢިމާރާތްކޮށް، އެތަން ބެލެހެއްޓުމަށް ބޯގައެއް ލިބޭ ވަރަށް ދާނީ، ސަތޭކައެއް ދުއިސައްތައެެއް އަހަރު ކަމަށް ބަލައިފިއްޔާ، މީހުން އުޅެން ފަށައިފައި ވަނީ 1000ހ. ހައި ތާނގައެވެ. ފަތްކޮޅުގައި ކުޑަ މިސްކިތޭ އޮތުމުން، ދެވަނަ މިސްކިތެއް ވެސް ހުރި ކަމަށް ދަލީލު ކުރެއެވެ. އެއީ މީހުން ގިނަވީ ފަހުން އެޅި ހުކުރު މިސްކިތެވެ. މި ގޮތްގޮތުން ބަލާއިރު، ނައިފަރުގައި މީހުން އުޅޭތާ 400 އަހަރަށް ވުރެ މަދު ނުވާނޭ ކަމަށް ބުނެވިދާނެއެވެ. އަޅުގަނޑުމެން ކުޑައިވަރުއިރު ހުކުރު މިސްކިތުގެ ޤަބުރުސްތާނަށް ވަދެ މަހާނަގައު ކިޔާ ހަދަމުއެވެ. އެންމެ ދުވަސްވެފައިވާ ގަލުގެ ތެރެއިން ވަރަށް މަދު ގަލެއް ނޫނީ ލިޔެފައެއް ނުހުރެއެވެ. ބައެއް ގާ ދިވެސް އަކުރުން ލިޔެފަ ހުއްޓެވެ. ކިޔަން އެނގެނީ ޢަރަބި އަކުރުން ލިޔެފައި ހުންނަ ތަންކޮޅު ކޮޅާއި، ޖހާފައި ހުންނަ ތާރީޚެވެ. އެއްހާހަށް ނާރާ ތާރީޚެއް އޮތް ހަނދާނެއް ނުވެއެވެ. ބޮޑަށް ހަނދާން ވަނީ އެގާރަ ސަތޭކަ ހައިވަރު ކަމަށެވެ. މިގޮތުން ވިސްނާއިރު ވެސް ރަށެއްގައި މީހުން އުޅުނީ އެއްހާހާ ކައިރީގައި ކަމަށް ޔަޤީން ކުރެވެއެވެ.

ހުކުރު މިސްކިތުގެ ހުޅަނގުން،މިސްކިތާ އެންމެ ގާތަށް ވަރަށް ބޮޑު ދެގާ ޖަހަފައި ހުންނަ ބިސްތާނެއް ހުރެއެވެ. މުސްކުޅިން ބުނާ އަޑު އަހަނީ، އެއީ ދޮނަކުޅިއަށް ހަނގުރާމަ އަށް ދިޔަ ލަޝްކަރުގެ މީހެއް ކަމަށެވެ. އެ ހަނގުރާމަ ހިނގާފައި ވަނީ 1167ހ. ގައެވެ. އެގަލަކުން އެއްވެސް ލިޔުމެއް ތާރީޚެއް ނޭނގެއެވެ.

ރަށުގެ މިނި

ރަށުގެ އަޞްލު ދަރިކޮޅަކީ ކޮބައި ކަމެއް އެނގިފައެއް ނެތެވެ. ފަހުން މަޝްހޫރު ވެފައިވާ ދަރިކޮޅުތަކުގެ ތެރޭގައި، ކަޅުހަސަންބޭ ދަރިކޮޅު، ދޮންމަބޭ ދަރިކޮޅު، ރަސްމޫސަބޭ ދަރިކޮޅު، އަދި މި ނޫން ވެސް ދަރިކޮޅުތަށް ވެއެވެ. މި ދަރިކޮޅުތަކާ ހުރުވަޅީ ޢާއިލާއަކީ އެއް ސިލްސިލާއެއް ކަމެއް ނުވަތަ ނޫން ކަމެއް ވެސް އެނގިފައެއް ނުވެއެވެ. ފަހަކަށް އައިސް ވަރަށް ގިނަ އެހެން އަތޮޅުން ނައިފަރަށް އައިސް ވަޒަންވެރި ވެފައިވާ ޢާއިލާތައް ވެއެވެ. ވީމާ އޭގެ ކުރިން ވެސް އެކި ރަށްރަށު މީހުން ވަޒަންވެރި ވެފައި ތިބެދާނެކަން އެނގެއެވެ. ފަހަކަށް އައިސް ވަޒަންވެރި ވެފައިވާ މީހުންގެ ތެރޭގައި، ފައިނު، މާކުރަތު، އުނގުލު، އުނގޫފާރު، ކުރެދިވަރު، މިލަދޫ، މަނަދޫ، ކަނޑޫދޫ، ފޯކައިދޫ، ފަރެހު، ހުޅުދެލި، ކާށިދޫ، މިނޫންވެސް ރަށްރަށުގެ ޢާއިލާތައް ވެއެވެ. ރަށު މީހުންނަށްވުރެ ބޭރުގެ ދަރިކޮޅުތަކުގެ މީހުން ގިނަ ނުވާނޭ ކަމެއެވެސް ނޭގެއެވެ.

ބޭރުމީހުން މިހައި ގިނައިން ނައިފަރުގައި ވަޒަންވެރި ވުމުގެ ސަބަބަކަށް ވިސްނެނީ، ރަށުގެ ފަޅާ ބަނދަރު ފަސޭހަ ތަނަކަށްވުމާއި، ފުރައިދުއްވާ ތަކެތި ގެންގުޅެން ފަސޭހަވުމުން، މަސްވެރިކަން ރަނގަޅަށް ކުރެވޭ ތަނަކަށް ވުމެވެ. ފަލަމަޑިޔާއި އެއްގަމުގެ ކާތަކެތި ގިނައިން ހުންނަ ބޮޑަތި، މާރަށްރަށް ދޫކޮށް، ފަލަމަޑިއެއް ނެތް މިކުޑަކުޑަ ރަށްގަނޑަށް އަންނާނޭ އެހެން ސަބަބެއް ނުވިސްނެއެވެ. ފަހަކަށް އައިސް އެންމެ ގިނައިން ބޭރުމީހުން އައިސްފައިވާ ކަމަށް ފެންނަނީ، ވޯރާ ވިޔަފާރިވެރިން މާލެ އައިސް ކަނޑުމަހުގެ އަގު އަރައި، ބާޒާރަށް ހަނޑޫ، ހަކުރު ފޭރާން ފަދަ ތަކެތި ގެންނަން ފެށުމުން، މަސްވެރި ރަށްރަށް ތަނަވަސް މުއްސަނދި ރަށްރަށަށް ވީކަމެވެ. މާލެ ފިޔަވައި ބޭރު ރަށްރަށުގެމީހުން ވަޒަންވެރި ވެފައިވާ އެންމެ ގިނަ ރަށަކަށް މިރަށް ވާނެއެވެ.

ކުރީގައި މީހުން އުޅުނު، އަތޮޅު ތެރޭގެ ރަށަކުން އައިސް ތިބި ދަރިކޮޅެއް ވާކަމެއް އެނގިފައެއް ނެތެވެ. ފަހަކަށް އައިސް ހިންނަވަރާއި ކުރެންދޫއިން މީހުން އައިސްފައި ވެއެވެ. 11 ޖުމާދިލްއާޚިރާ 1353ހ. ގައި، ނައިފަރުގެ ބަޔަކު ގޮސް، މާފިލާފުށީގައި ވަޒަންވެރިވިއެވެ. ނަމަވެސް އެއް އަހަރު ވީތަނާ، އަނބުރާ އައީ އެވެ. 1350ހ. ހައިތާ ނައިފަރުގައި ތިބީ 1800 ހައި މީހުންނެވެ. މިހާރު (1399ހ. ގައި) 2810 މީހުން އެބަތިއްބެވެ.

މިސްކިތްތައް

ނައިފަރުގެ އެންމެ އިސް މިސްކިތަކީ ކުޑަމިސްކިތެވެ. (އުތުރު އަވަށުގައި ހުންނަ ކުޑަމިސްކިތެވެ.) މީސްކޮޅު މަދު ދުވަސްވަރެއްކަމުން އޭރު ކުޑަކޮށް އެޅިފައި ވަނީއެވެ. ފަހުން ހުރީ ފުރަތަމަ ޢިމާރާތް ކުރެވުނު މިސްކިތް ރޫޅައިލައި އަލުން އަޅައިފައެވެ. ކުރީ މިސްކިތުގެ ބޮޑު މިނެއް އެނގިފައެއް ނެތެވެ. މިދެންނެވި މިސްކިތުގެ ބޮޑު މިނަކީ 17x22 ފޫޓެވެ. މިމިސްކިތް ވެސް މިހާރު ކުޑަވެގެން ބޮޑު ކުރުމުގެ ޕްރޮގްރާމަ މިހާރު ވަނީ ހަމަޖެހިފައެވެ. މިމަޒުމޫނު ޗާޕް ކުރެވޭއިރު ހުންނަ މަސްޖިދުއް ޞިއްދީޤަކީ ފަހުން މިޕްރޮގްރާމުގެ ދަށުން އެޅިފައިވާ މިސްކިތެކެވެ.

ހުކުރު މިސްކިތް އެޅުނީ ހުކުރު ކުރާހައި މީހުން ހަމަވުމުން ކަމަށް ފެނެއެވެ. މި ދެމިސްކިތްމެ ކުރިން އަޅާފައިވަނީ ހިރިގަލުންނެވެ. މަތީގައި ފަންގެ ލައިފައެވެ. ކުރީގެ ހުކުރުމިސްކިތްވެސް މާބޮޑެއް ނޫނެވެ. އެމިސްކިތް އެހުރީ ތިންވަނަ ފަހަރަށް ބޮޑުކުރެވިފައެވެ.

ދެކުނުކޮޅު އާމިސްކިތް އެޅުނީ ރަށުގެ ޓައުނު ފުޅާވެ މާބޮޑަށް ދެކުނަށް ޖެހުމުން، އެސަރަހައްދުގައިވެސް މިސްކިތެއް ހުރުން ލާޒިމު ވީމައެވެ. ގާތްގަނޑަކަށް 1300ހ. ހައި ތާނގައެވެ. އެއީވެސް އުތުރުކޮޅު މިސްކިތް ކަހަލަ ކުޑަކުޑަ މިސްްކިތެކެވެ. ފަހުން އަވަށް ބޮޑުވެ މީހުން ގިނަވުމުން މިސްކިތް ހުރީ ކުރިން ހުރިވަރުގެ 3 ބައިވަރު ބޮޑު ކޮށްފައެވެ. މި މަޒުމޫނު ޗާޕު ކުރެވޭއިރު ހުންނާނެ މަސްޖިދުލް ހާދީއަކީ، 3 ވަނައަށް އެޅިފައިވާ މިސްކިތެވެ.

މަސްޖިދުލް ހާދީ 70 ގެ އަހަރުތަކުގައި

ނައިފަރު މިސްކިތްތަކުން ބޯގަ ލައްވައިފައި ވަނީ ކުޑަ މިސްކިތަށާއި، ހުކުރު މިސްކިތަށެވެ. ކުޑަ މިސްކިތަށް 3 ބޯގަ އޮތެވެ. ރ.ފަސްމަންދޫ އާއި، ރ.އިންނަމާދޫއިން ހިންނަޔަކައާއި، ރ.ރާފުށްޓެވެ. މިތަނުން ފަސްމަންދޫ އާއި އިންނަމާދޫ ހިންނަ 1308ހ. ގައިވެސް ލިބިފައި އޮންނަކަން ސާބިތުވެއެވެ. އެކަން އެނގެނީ ނައިފަރު އޮފީހުގައިވާ މިއަންނަ ދެނަކަލުންނެވެ.

"ނޫރުއްދީނު ރަދުންގެ(ރަނގަޅަކަށް ނޭނގޭ) ވަނަ އަހަރު ޙައްޖުމަހު 12 ވީ ބުރާސްފަތި ދުވަހު މަޑުއްވަރީ އަލިކަލޭގެފާނު ފަސްމަންދޫ ވަރުވާޔަށް ދެއްކި ބޮލި ކޮއްޓޭ "20" ލާރި "600" سنة 1308 "

"ހާހާ ތިންސަތޭކަ ބާރަވަނަ އަހަރު ޖުމާދިލްއައްވަލު މަސް އެއްކޮށް އިންނަމާދޫ އޮތް ނައިފަރު މިސްކިތުގެ ހިންނަ ހުޅުދެލީ ދޮން ހުސޭނު ލިޔުއްވި ކަމުގެ ހަނދާން. ވަރުވާޔަކަށް އަހަރަކު 200 ގަނޑު ފަންގެޔާއި ހަތަރުރުފިޔާއާ ދޭން ކަމަށް. މިކަމުގެ ހަނދާނަށް ލިޔުނު ސިޓީ سنة 1312."

އެއްވެސް ބޮގައެއް ލިބުނު އަސްލު ތާރީޚެއް އެނގޭކަށް ނެތެވެ. ހުކުރު މިސްކިތު ބޯގަ އަށް އޮތީ ނައިފަރު ގޮއިފާލައްބަ އެވެ. އިންނަމާދޫ ހިންނައިގެ އެއްވެސް ފަތެއް ނުފެނުނެވެ. އަނެއް 3 ބޯގައިގެ 2 ވަނަަ އަށް ލިޔުނު ފަތް ފެންނަން އެބަ އޮތެވެ. ފަތޭ މި ދެންނެވީ ބޯގަތައް ނައްތައިލި ދުވަސްވަރު އެފަތްތައް މާލެ ފޮނުއްވަން ޖެހިގެން ބޭއްވި ނަކަލެއްގެ ވާހަކައެވެ.

ކުޑަ މިސްކިތު ހަރިއްމަ ތެރޭގައި ރީތި ކުޑަކުޑަ ޒިޔާރަތެއް ހުރެއެވެ. ޒިޔާރަތުގެ ކައިރީގައި ދިގު ދިދަ ދަނޑިއެއް ވެސް ހުއްޓެވެ. ހުކުރު ދުވަސް ދުވަހާއި ޚާއްޞަ ދުވަސް ދުވަހަށް ދިދަ ނަގައެވެ. އެދަނޑި ވެއްޓުނު ފަހުން ދަނޑިއެއް ނުޖަހައެވެ. އެއީ ކޮން ބޭކަލެއްގެ ޒިޔާރަތެއްކަން އަޅުގަނޑައް އެނގިފައެއް ނެތެވެ. މަހާނައިގައި ހުރި ގަލުގައި ވެސް ލިޔުމެއް ނޯވެއެވެ.

މިކަހަލަ ނޭނގޭ ޒިޔާރަތްތަކަކީ، ރާއްެޖެތެރޭގައި ވަރަށް ގިނައިން ހުންނަ ތަންތަނެވެ. މިކަހަލަ ޒިޔާރަތެއް މަޤާމެއް ނުހުންނަ ރަށެއް މަދު ވާނެއެވެ. ކޮންމެވެސް ސިފައެއްގައި ޒިޔާރަތެއް ކަހަލަ ގޮތަކަށް ބަލަހައްޓާ މަހާނައެއް ނުހުންނަ ފަޅުރަށެއް ވެސް މަދުވާނެއެވެ. ހީވަނީ މަރުވެފައިވާ މީހުންގެ ރޫޙުން ބަރަކާރް ލިބި ނާމާންކަމާއި މުސީމބާތުން ސަލާމަތްވެ ތިބުމުގެ އީމަނުގައި މެދުވެރި ކުރާ ވާސިޠާ އެއްގެ ގޮތުން ކޮންމެ ރަށެއްގައި ވެސް ބަލަހައްޓާ ތަންތަން ހެންނެވެ. ބައެއް މަހާނައިގެ އަސްލެއް ކަމުގައި ކަނޑުން ލެއްގި މައްޔިތެއް ނުވަތަ މީހެއްގެ ގުނަވަނެއް ނުވަތަ އާދަޔާ ޚިލާފު ގޮތެއް ހުންނަ މީހަކަށް ވެސް ވެދެއެވެ. މިކަހަލަ މަހާނައިގައި ނަދުރު ބުނެގެން ކުކުޅު ފަތާއި ކުދި ދިދަ ޖަހައި އަދި ބޮނބި ކާށި ބަހައްޓައި ވެސް ހަދައެވެ.

ހުކުރު މިސްކިތާއި ކުޑަ މިސްކިތާއި ދެމެދުގައި، ހުކުރު މިސްކިތުގެ ހަރިއްމަ ކައިރީގައި ވަރަށް ބޮޑު ހިރިގަލުގެ ވެވެއް އޮތެވެ. އެވެވު ނެގުނީ މާލެއިން ވެސް އެފަދަ ވެވުތައް ނެގުނު ދުވަސްވަރު ގައެވެ.

ކުރީގައި ޢީދު ނަމާދު ކުރި ކަމަށް ވަނީ ކުޑަ މިސްކިތާ ދިމާ އައްސޭރީގައިވާ ގަސްތަކެއްގެ ހިޔަލުގައެވެ. ޢީދު ދުވަހުގެ ކުރީ ދުވަހު އެތަން ކުނިކަހައި މީހުންނަށް ތިބެވޭވަރުގެ އޭރިޔާއެއް ދޮންވެލިން ރޮނގު އަޅައިގެން ފާހަގަ ކޮށްލާނީ އެވެ. އަދި ޒީނަތްތެރި ކުރުމުގެ ގޮތުން ހަތަރު ކަނުގައި ދޮންވެލިން ކުރިބޯށި ކުރަހައި، އިމާމު މީހާ ހުންނަ މިޙްރާބު ވެސް ވަކި ގޮޅިޔަކަށް ވާގޮތަށް ކުރަހާނީއެވެ. ޚުޠުބާ ކިޔަން އަރާ މިންބަރު ކަމަށް ބުނާ ދެތިން ގަލެއް އަޅުގަނޑުމެން ވެސް އެތަނުން ދުށީމުއެވެ.

ރަށުގެ ފަޅާއި ތޮށި

ރަށުގެ އިރުމަތީ ފަރާތުގައިވާ ތޮށި ލެވުނީ ވަރަށް ފަހަކުންނެވެ. މީގެ ސަތޭކަ ވަރަކަށް އަހަރު ކުރިން ވެސް ބަޔަކު ކޮށްފައިވާ މަސައްކަތެއްކަން އެނގެއެވެ. ބަރިއަކަށް ބެހެއްޓިފައި ހުންނަ ބޮޑެތި ގާތަކެއް ހުންނަ ކަމަށް ވެއެވެ. ހުންނަނީ ބޮޑު ނެރު ދޫކޮށް ދެފަރާތުގައި ދެ ތޮށިގަނޑަށެވެ. ދޮން ހަސަން ހާޖީ ޚަތީބުގެ ދުވަސްވަރު ހަނިހަނިކޮށް ދެ ތޮށިގަނޑެއް ލެވުނު ކަމަށް ވެއެވެ. އެއިި މީގެ ސަތޭކަ ވަރަކަށް އަހަރު ކުރިން ކަމަށް ފެނެއެވެ. މިހާރު މިއޮންނަ ގޮތަށް ދިގުކޮށް ފުޅާކޮށް ތޮށި ލެވުނީ މީގެ ފަސްދޮޅަސް ވަރަކަށް އަހަރު ކުރިން އާދަމް ހާޖީ ކަލޭފާނުގެ އަތޮޅުވެރި ކަމުގައެވެ. އެކިފަހަރު މަތިން ދެކޮޅަށް ތޮށި ދިގުކޮށް ވަށްކުރަމުން ގެންގޮސް ދެކޮޅު ތުނޑިޔާ ދިމާއިން ރަށުގެ ފަސްގަނޑާ ގުޅައި ލެވުނެވެ. މިގޮތަށް ތޮށިލައި މުޅިން ނިމުނީ މީގެ ސާޅިީހަކަށް އަހަރު ކުރިން އަލްފާޟިލް ޢަބޮދުލް ޙަކީމް ކާންނާ ކަލޭގެފާނުގެ ކަތީބު ކަމުގެ ދުވަސްވަރުއެވެ. ދެކޮޅުން ރަށާ ގުޅައިލި ބައި އެގޮތަށް ބޭއްވުން ނުފެނިގެން ފަހުން ނަގައި ގަނެވުނީ އެވެ. ރަށުގެ ހުޅަނގު ދެކުނުން ވޭވަށާ ދިމާލަށް އެވާ ނެރު "ބަދިގެ ފެންނަ އޮޅު" ގެ ތޮށިގަނޑު ހެދި ދުވަސްވަރެއް ވެސް އެނގިފައެއް ނެތެވެ.

ރަށުގެ ޗާޓު ބަލާއިރު ވަށާބުރުގެ ބޭރަށް ނިކުމެފައިވާ ދިމަދިމާ ފެންނާނެއެވެ. އެއީ އެކި ދުވަސްވަރު ވާޓަރުލައި، ނެރިފައި ހުންނަ ދިމަދިމާލާއި އަމިއްލަ މީހުންގެ ގެދޮރު އަޅަން ހިއްކާ ދިމަދިމާލެވެ.

ނައިފަރުގެ އިރުމަތީ ފަރާތުގެ ފަޅަކީ ހުޅަނގު ފަރާތު ފަޅުހެން އެކަށް ހިކޭ ތިލަ ފަޅެކެވެ. މިހާރު އޮންނަހެން ފަޅު ފުންކުރީ ތޮށި ލުމަށްފަހު އެކިފަހަރު މަތިން ކޮންނަމުން ގޮހެވެ. އުދެއްޔާއި އިތާ ބޭނުން ކޮށްގެންނެވެ.

ރައްޔިތުންގެ މަސައްކަތް

       ރައްޔިތުން ލައްވައި ބަންޑާރަ މަސައްކަތްތައް އިހުގައި ކުރުވަމުން އައީ ރައްޔިތުން ބަންދު ކޮށްގެން ޢާއްމު އެންމެން ލައްވައެވެ. މަދު މީސްކޮޅެއް ލައިގެން ކުރުވާ މަސައްކަތް ކުރުވަނީ ކޮންމެ މަސްދޯންޏަކުން މީހެއް ބަހައްޓައި ގެންނެވެ. އެމީހަކު ބެހެއްޓި އޮޑިޔަކުން އެދުވަހު ބޭނި މަހަކުން އެމީހަކަށް ބައި ލިބޭނެއެވެ. ނުބާނާނަމަ ނުލިބޭނެއެވެ. މިގޮތުން ބައެއް މީހުންނަށް ލިބި ބައެއް މީހުންނަށް އެއްޗެއް ނުލިބިދާތީ ހުރިހައި ދޯންޏަކުންް މަސްބައި އަޅައި މަސައްކަތްކުރި އެންމެންނަށް ބަހައިލާގޮތަށްވެސް އޮވެއެވެ.

       އެކިއެކި ދަތުރު ކުރުވަނީ އޮޑިދޯނިފަހަރަށް ދަތުރު ޖައްސައިގެންނެވެ. އެދޯންޏަކުން ދަތުރު ދާނީ އެއެއްޗެއްގައި މަހަށްދާ މީހުންނެވެ. ފަހަކަށް އައިސް މީހުން ގިނަވެ، މީހުންގެ ފެންވަރު ތަފާތުވެ، މަހަށްގޮސް ތިބޭ މީހުން ގިނަވުމުން މަސައްކަތްތަކަށް ދަތިވާތީ އެންމެން ހަމަހަމަ ކުރުމަށްޓަކައި 1356ހ. ގައި ރައްޔިތުންގެ ފަނަރަ ފުރިފައިތިބި ހުރިހައި ފިރިހެނުން 36 ފަތަށް ބަހައިލެވުނެވެ. އޭގެ ފަހުން މަސައްކަތް ކުރުވަމުން އައީ އެފަތްފަތަށް އާދެ! ފަންވަތު ޖައްސައިގެންނެވެ. މިހެންވީމާ މަސައްކަތް ނުކުރާ މީހަކަށް ހުރެވޭކަށް ނޯވެއެވެ. ދަތުރު ޖައްސަނީ ދޯނިފަހަރަށާއި ފަތްފަތަށެވެ. އެފަހަރަކު ޖެހުނު ދޯންޏެއްގައި އެފަހަރަކު ޖެހުނު ފަތެއްގެ މީހުން ދަތުރު ކުރަނީއެވެ. ފަތްފަތަށް މީހުން ބަހައި މި އުސޫލު ހަމަޖެއްސެވީވެސް ޢަބްދުލްޙަކީމް ކާންނާ ކަލޭގެފާނުގެ ކަތީބު ކަމުގެ ދުވަސްވަރުއެވެ.

އޮޑިދޯނިފަހަރު

އިހުގައި ދަތުރުކޮށް އުޅުނީ، އަދި މަހަށް ގޮސް އުޅުނީވެސް، އޮޑިދޯނިފަހަރުގައި ހަތަރެސްކަން ރިޔަލުގައެވެ. ދޯނިފަހަރާއި ކަތިރިޔަލަށްވީ ވަރަށް ފަހަކުންނެވެ.

1335ހ. ގައި ނައިފަރުގައި ހުރީ 30 އޮޑިޔާ 10 ދޯންޏެވެ.

އެއީ. 1- ހަންޑި ކަލޭގެ އާއޮޑި 2- ދޮންހުސޭނުބޭ ކާށިދޫ އޮޑި 3- މާދޫ އޮޑި 4- އަލިބޭބެ އާއޮޑި 5- ހިންނަވަރު އޮޑި 6- ކާށިދޫ އޮޑި 7- ދަރަވަންދޫ ދޯނި 8- ވާތި އާއޮޑި 9- ދޮންމޫސާކަލޭގެ ހިންނަވަރު އޮޑި 10- މާވަޑި ޢީސާ އާއޮޑި 11- ހާޖީ ޢީސާ އޮޑި 12- ޚަތީބު ހާޖީ އޮޑި 13- ޚަތީބު ހާޖީ ދޯނި 14- މާމުދިން އޮޑި 15- ފަރިހުގޭ މަނަދޫ އޮޑި 16- ކަޅުފުތު ދޮންއަލީ އޮޑި 17- އައްޕުތު ޒަކަރިއްޔާ އޮޑި 18-ފުރުޅޭ އޮޑި 19- ބިއްގަނޑު 20- ވާތީ ފިނޭ އޮޑި 21- ޙަކީމް ޢަބްދުﷲ އާއޮޑި 22- ތުނޑުބުރި ކާފަ އޮޑި 23- މާވަޑިި ޢަބްދުﷲ އޮޑި 24- މޫސާފުޅު ކާށިދޫ ދޯނި 25- ގާދޯނި 26- އައްޑަބޭ ދޯނި 27- މޫސާފުޅު އާއޮޑި 28- ބާއޮޑި 29- މޫސާކަލޭގެ ބާއޮޑި 30- އިބްރާހީމްކަލޭގެ ދޯނި 31- ހެލޭސޮރު 32- ފޫގަނޑު 33- ދޮލަނގު އޮޑި 34- ކަލޯ ހަސަނު އޮޑި 35- ވާތި ކިއްސަރު އޮޑި 36- މާއޮޑި 37- ބައްދު 38- ފަލައޮޑި 39- ފިނޭ އޮޑި 40- (ނޭގޭ)

މި މައުލޫމާތު ހޯދީ ނައިފަރު އޮފީހުގައިވާ ދަތުރު ޖައްސާ ފޮތަކުންނެވެ. މިއަދު 1399ހ. ގައި ނައިފަރުގައި ހުރީ 30 މަސް ދޯންޏާއި އެހެނިހެން 50 ގަނޑެއްޗެވެ.

ރަށުގެ ވަށައި ފާރު

       ރައްޔިތުން ފަތް ފަތަށް ބެހުމާ ވިދިގެން ވަރަށް ގާތް ދުވަސްވަރެއްގައި، ރަށުގެ ދެކޮޅުގައި ވަށައިފާރު (ބޮޑުފާރު) ލެވުނެވެ. އޭގެ އެންމެ ބޮޑު އެއް ބޭނުމަކީ ރަށް ފުރެމުން އަންނާތީވެ، ޤަޟާޙާޖާ ކުރުމުގައި ޚާއްޞަކޮށް އަންހެނުން ނިވައިވެގެން ތިބެވޭ ގޮތް ހެދުމެވެ. މި ފާރު ލެވުނީ ދެކުނުކޮޅު އާ މިސްކިތާ ދިމާ އިރުމަތީ ހޭޅިން ފެށިގެން ދެކުނުން ރަށް ވަށައިލައިގެން ގޮސް ހުޅަނގު ފަރާތުން މިހާރު "އަތިރީގެ" އެހުރި ދިމާއަށެވެ. އެއީ 1300 ފޫޓެވެ. އުތުރުކޮޅުން މި ފާރު ލެވުނީ މިހާރު "ވޮއްކޮޅުގެ" އެހުރި ހިސާބުގައިވާ ރުއްގަނޑަކުން ފެށިގެން "އައްޔޫގު" ކިޔާ ގޭގެ އުތުރުކޮޅާ ހިސާބަށެވެ.އެއީ 500 ވަރަކަށް ފޫޓެވެ.

       ވޭތުވެ ދިޔަ ސާޅީސް އަހަރު ތެރޭގައި ރަށް ގިރަމުނަ ދިޔުމުގެ ސަބަބުން ބައެއް ފަރާތުން މިފާރު ވެއްޓި، ބައެއް ފަރާތުން މީހުންނަށް ގޯތި ދިނުމަށްޓަކައި  އެކިދިމާއިން ތަޅައި، މިހާރު ވަނީ ފާރުގެ ވަރަށް މަދު ތަންކޮޅެކެވެ. ދުވަސް ކޮޅަކުން، އެތަންކޮޅުވެސް ނެތި، އަސަރާއި ލިސާންް ފުހެވ،ި ނުވެސް ވާކަމަކަށް ވެގެން ހިނގައިދާނެއެވެ. މިބޮޑު ފާރުގެ ދިގުމިން 1800 ފޫޓު ވަރު ވާނެއެވެ.

ރަށްޔިތުންގެ މާލިއްޔަތު

        ރައްޔިތުންގެ މާލިއްޔަތަކީ، ރަށުގެ ގޮއިފާލައްބަޔައް ލިބޭ އެއްޗަކާ، މިސްކިތު ބޯގަތަކުން ލިބޭ އެއްޗެކެވެ. ރަށުގެ ކަންތައްތައް ހިންގާ އޮފީހެއް އިހަކު ނުހުރެއެވެ. ހުންނަނީ ލިބޭ ތަކެތި ރައްކާކުރަން ގުދަނެއްގެ ގޮތުގަޔާވެސް އެކުގައި ހުންނަ ގެއެކެވެ. އެންމެ ފަހުން ހުރި ގެ ހުރީ މައުލޫދުހަރުގެ (މިހާރުގެ މަދްރަސަތުލް އިފްތިތާޙް)އާ މިސްކިތު ޙަރިއްމަޔާ ދެމެދުގައެވެ. އެގެ ތަޅައިލެވުނީ ރަށުގެ މަގުތައް ހެދި ދުވަސްވަރު 1371ހ. ގައެވެ. ރައްޔިތުންނަށް ލިބޭ ތަކެތި ބަހައްޓައި ބަލަހައްޓަނީ މިގޭގައެވެ. މިގޭގެ ނަމަކީ "ރަށުމީހުންގެ" އެވެ.

       ނައިފަރަށް އައިސް އުޅުނު މިލަދޫ މީހަކު 26 ޝައުބާން 1347 ގައި ރޭގަނޑު މިގެ ހުޅުވައިގެން ފައިސާ ރައްކާކުރާ ބޮޑު ފޮށްޓަށް އަބު ޖަހައި ފަޅައި ލައިގެން ވަރަށް ގިނަ ފައިސާ ވަގަށްނެގިއެވެ. އެ ޙާދިޘާއާ ގުޅިގެން މާލިއްޔަތު ހިސާބު ކުރިއިރު 4112 ¾ ރުފިޔާ އާއި 89611 ލާރި ހުއްޓެވެ. އޭގެ ފަހުން ކަނޑޫދޫގެ ޙާޖީ ކަލޭފާނުގެ އަތޮޅުވެރި ކަމުގައި 15 ޖުމާދަލްއޫލާ 1350ހ. ގައި ޚަޒާނާ ހިސާބު ކުރިއިރު ¼5115 ރުފިޔާ އާއި 116625 އިސްކަންދަރު ލާރި ހުއްޓެވެ.

1351ހ. ގައި ރާއްޖޭގެ ފުރަތަމަ ޤާނޫނު އަސާސީ ފާސްވުމާއި ވިދިގެން ކުންފުނި ހެދުމުގެ މިނިވަންކަން ލިބުމުން، ނައިފަރުގެ އަމިއްލަ ދެފަރާތަކުން ދެކުންފުނި ހެދިއެވެ. ކޮންމެ ފަރާތަކުން ވެސް ކުންފުނި ހިންގުމަށް ވަރަށް ވަރުގަދަ ގެއެއް ޢިމާރާތް ކުރިއެވެ. ދެން ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ތަދު ތެރޭގައި ކުންފުނިތައް އުވާލެއްވުމުން ރައްޔިތުންގެ ވިޔަފާރި ފެއްޓުމަށްޓަކައި އެ ދެޢިމާރާތް 800 ރުފިޔާ އަށް ރައްޔިތުންނަށް ގަތީއެވެ. އެ ދެޢިމާރާތަށް ކިޔުއްވި ނަމަކީ "އިރުމަތީގެ" އާއި "ދެކުނުގެ" އެވެ.

ހަނގުރާމައިގެ ކުރީކޮޅުގައި ރައްޔިތުން ބަނޑަށް ޖެހިގެން ވިޔަފާރިވެރިން އަތުގައި ވެސް އެއްޗެއް ނެތުމުން 2 ޖުމާދަލްއޫލާ 1361ހ. ގައި، ޚަޒާނާއިން 1500 ރުފިޔާގެ ހަނޑޫ ގެނެސް ރައްޔިތުންނަށް ބަހައި ދެވުނެވެ. އދި 10 ރަބީޢުލްއައްވަލް 1361ހ. ގައި 2000 ރުފިޔާއާއި، 12000 ލާރިއަށް ހަނޑޫ ގެނެސް ބަހައިދެވުނެވެ. އޭގެ ފަހުން 13 ޖުމާދަލްއޫލާ 1361ހ. ގައި 737 ރުފިޔާއާާއި 72000 ލާރީގެ ހަނޑޫ ބަހައި ދެވުނެވެ. މިހިސާބަށް ގާތްގަނޑަކަށް ރައްޔިތުންގެ މާލިއްޔަތު ހުސްވީއެވެ. ދެން ދައުލަތުން ދަރަންޏަށް ކާތަކެތި ގެންނަން ފެއްޓުނީއެވެ.

މިދަރަނި  އަދާކުރުމާއި ރަށްޔިތުންގެ މާލިޔަތު އިތުރު ކުރުމަށްޓަކައި، ޢަބްދުލް ޙަކީމް ކާންނާކަލޭފާނުގެ އަތޮޅުވެރި ކަމުގައި ވަރަށް މަސައްކަތުން، އަދި ރައްޔިތުން ނޫން ފަރާތަކަށް މަހު ވިޔަފާރި ކުރުން މަނާ ދުވަސްވަރެއް އައުމާއެކު، ރައްޔިތުންގެ މާލިއްޔަތު ވަރަށް މަތީ ދަރަޖައަކަށް ކުރިއަރައިގެން ދިޔައެވެ. އެންމެފަހުން 1376ހ. ގައި، ވިޔަފާރި މުދަލާއި އެހެން ތަކެތި ނުލައި ހަމަ އެކަނި ނަގުދު 75000 (ފަންސަހަތްތަރި ހާސް) ރުފިޔާވަރު ހުއްޓެވެ. މި މައުލޫމާތުތައް ނަގާފައި މިވަނީ ނައިފަރު އޮފީހުގައިވާ ނަގުދާ ބެހޭ ފޮތްފޮތުންނެވެ.

އަތޮޅުގެ

       ފާދިއްޕޮޅުގައި އަތޮޅުގެ އެޅުނީ ވަރަށް ފަހަކުންނެވެ. ނައިފަރުގައި އަތޮޅުގޭ ބިންގާ ބޭއްވުނީ، ކަނޑޫދޫގޭ ޙާޖީކަލޭގެފާނުގެ އަތޮޅުވެރިކަމުގައި 1350ހ. ވަނަ އަހަރުއެވެ. ހަތަރު ރަށުގެ ރައްޔިތުންގެ ޚަރަދުގައި، ހަތަރު ރަށުގެ ރައްޔިތުންގެ މަސައްކަތުން އަތޮޅުގެ އަޅައި ނިމުމުން، ސަރުކާރަށް އެތަން ބައްލަވައިގަތީއެވެ. އަގަކަށް ކަނޑައެޅުއްވީ، ދެއަހަރުދުވަހުގެ ވާރު ފާދިއްޕޮޅު ރައްޔިތުންގެ ކިބައިން ކަނޑައިލެއްވުމެވެ. ވާރަކީ ރައްޔިތުންގެ އަތުން އެދުވަސްވަރު ދައުލަތަށް ނެގި ޙާޞިލެކެވެ. ފާދިއްޕޮޅުން ނެންގެވީ ފަނަރަޔާ، ފަސްދޮޅަހާ ދެމެދުގެ ކޮންމެ ފިރިހެނެއްގެ ފަރާތުން، އަހަރަކު 20 މަހާ، ހަތަރު މީހަކަށް ދެލިމުޅިޔަކާއި ފަންގެއަކާއި ކުކުޅެކެވެ. ވާރު މުޅިން ކަނޑައިލެއްވީ 1355ހ. ގައި، މާލޭ ބާޒާރަށް ކިރާ ކޮންމެ މަސް ރާތަލަކުން ލާރިއެއް "ޢާއިދާގެ" ނަމުގައި ނަންގަވަން ފެއްޓެވުމާ އެކުގައެވެ. ފަހުން ޢާއިދާވެސް ކަނޑުއްވައިލެއްވީއެވެ.

ތަހުޒީބާއި ރަށްވެރިކަން

       ޒަމާނާއި އެކަށީގެންވާ ގޮތުން ތަރައްޤީޤެ ފިޔަވަޅުތައް ނައިފަރު އަޅަންފެށީ، ސުމުއްވުލް އަމީރުލް ޙާއްޖު ޢަބްދުލްމަޖީދު ރަންނަބަނޑޭރި ކިލެގެފާނު ދައުލަތް ހިންގެވި ދުވަސްވަރު، އާދަމް ޙާޖީކަލޭފާނުގެ އަތޮޅުވެރިކަމުގެ ދުވަސްވަރުން ފެށިގެން ކަމަށް ލަފާކުރެވެއެވެ. މި ފިޔަވަޅުތަކުގެ ތެރޭގައި ތޮށިލުމާއި ފަޅުކޮނުމުގެ އިތުރަށް، މައުލޫދު ހަރުގެ (މަދްރަސަތުލް އިފްތިތާޙް ހިންގާ ޢިމާރާތް) ރޭނުން، ދެއަވަށުގައި ދެ މުސާފިރުޚާނާ ("އުތުރުކޮޅު އަށިގެ" ، "ދެކުނުކޮޅު އަށިގެ") ޢިމާރާތް ކުރުން ހިމެނިގެންވެއެވެ. މިތަނުން ދެކުނުކޮޅު އަށިގެ ތަޅައިލީ "ނޫރާނީ މަކްތަބް" ޢިމާރަތްކުރަންވެގެންނެވެ. އުތުރުކޮޅު އަށިގެޔަކީ "އިރުމަތީގެ" ޔާ ދިމާގައި ތަންކޮޅެއް އުތުރުން އެއްގަމުގައި މިހާރު ގުދަނެއްގެ ގޮތުގައި ބޭނުންކުރާ ޢިމާރާތެވެ.

       އަދި ރަށުގެ އެކިދިމަދިމާގައި މެހުމާނުން ފެންވަރާނޭ ވަޅުވަޅު، ވަށައިފާރު ލައިގެން ތައްޔާރު ކުރުމާއި މީހުން ނިކުމެ އުޅޭ މަގުމަގުގައި ހުންނަ ހޮޅުއަށީގެ ބަދަލުގައި ސިމެންތި އަށި (ފިނިމައިޒާން) ރޭނުން ހިމެނެއެވެ.

       އިހުގައި ގޭގޭގައި ގިފިއްޔެއް ނުހުރެއެވެ. 1350ހ. ހައިތާނގައި ހުންނަ ހަނދާން ވަނީ ދިހަވަރަކަށް ގިފިއްޔެެވެ. ގިނަ އަންހެނުން ފެންވަރަނީ މޫދަށް އެރިގެންނެވެ. ލިބާސް އެއްޗެތި ދޮންނަނީވެސް ފިރިހެނުން ނޭރޭ ދިމަދިމާގައި މޫދަށް އެރި ގެނބިގެން ތިބެގެންނެވެ. މޫދުން އަރައި އެކިއެކި ގޭގޭގެ ކައިރީގައި ހުންނަ ނިވައި ނުކުރާ ވަޅުވަޅުން ފެންލައި ލޮނުފިލުވައިގެން، އެތެރެގޭތެރެއަށް ވަދެ ހެދުން ބަދަލުކުރަނީއެވެ. ފިރިހެނުން ފެންވަރަން އެކިދިމަދިމާގައި އަވަށުން ބޭރުގައި ހަދާފައި ހުންނަ ވެލިގަލުގެ ވަޅުވަޅު ހުރެއެވެ.

       އެއީ ސައިބޯނި ނުގެންނަ ދުވަސްވަރުކަމުން ތަކެތި ދާވީމާ، ގޮނޑުދޮށު ދޮންވެލިގަނޑުގައި ތަޅައި ދޮންނަނީއެވެ. މާބޮޑަށް ދާވީމާ އަޅިފެނުގައި ކައްކައިގެންވެސް ތަޅައި ދޮވެއެވެ. އަދި މޫދުގައި އޮޅުފަސް ހުންނަ ތަންތާ ދެތިން ދުވަހަކު މޫދުއަޅާފައި ބާއްވައިވެސް ހަދައެވެ.

       މީގެ 50 އަހަރު ކުރީގައި ރަށުގައި ހުންނާނޭ ކަމަށް ގުނައިލެވެނީ 15ވަރަކަށް ރޭނިގެ އެވެ. މިހާރު ގިނަވާނީ ރޭނިގެ އެވެ.

       މަސައްކަތްތެރިކަމުގެ ގޮތުން ނައިފަރު މީހުންނަކީ ފާޑުވެރި އަތްހިނގާ އަދި އުފެއްދުންތެރި ބައެކެވެ. އެއްޗެއް ފެންނައިރަށް އެއެއްޗެއް ކޮޕީކޮށްލާ ބައެކެވެ. ވަޑިން، ކަނބުރުން، ތިލޭރުން، ރާނާމީހުންފަދަ މަސައްކަތްތެރިން އަބަދުވެސް އުޅެފައިވެއެވެ. ފަހަކަށް އައިސް ފަންނުތައް ކުރިއަރައި، މަސައްކަތްތެރިންނާ އުފެއްދުންތެރިކަން ގިނަވެ، 1367ހ. އިން ފެއްޓިގެން ރާއްޖޭގައި ބޭއްވެވެމުން އައި އަތްތެރި މަސައްކަތުގެ މަޢުރަޟްތަކުގައި ނައިފަރު ހިމެނެމުން އައީ އެންމެ މަތީ ވަނަތަކުގެ ތެރޭގައެވެ.

       ތަޢުލީމީގޮތުންވެސް، ވަރަށް ކުރީއްސުރެ ނައިފަރު އަންނަނީ ފާހަގަކުރެވެމުންނެވެ. އެއީ އެކިދުވަސްވަރު މާލޭގެ ޢިލްމުވެރި މަތީ ފެންވަރުގެ މީހުން، ނައިފަރަށް އައިސްފައި ވާތީކަމަށް ލަފާ ކުރެވިދާނެއެވެ. އެކަމުގެ ސަބަބުން ރަށުގެ ފަސްގަނޑުގައި ޢިލްމުގެ ވަސް ހިފައިފައި ވަނީއެވެ. ފަހަކަށް އައިސް މާލޭގެ ބޮޑުގަލު ޙަސަން މަނިކޭ ކިޔާބޭކަލަކު، އަދި އަލްޢާލިމުއްޝައިޚު މުޙައްމަދު ޖަމާލުއްދީން (ނައިބު ތުއްތު) އަދި އަލްޢާލިމު ހުތްޢަލިދީދީ ފަދަ ޢިލްމުވެރިން ނައިފަރަށް ދުރުވެ، މީހުނަށް ޢިލްމު އުނގަންނައިދެއްވާފައި ވެއެވެ. އަދި މާލެއިން އައްޝައިޚު ޙުސައިން ޞަލާޙުއްދީނުގެ އަރިހުންނާއި، މާލޭން ދެކުނުން އައްޑު އަތޮޅުންވެސް ނައިފަރުގެ ދަރީން ޢިލްމު ޙާޞިލްކޮށްފައި ވެއެވެ.

ރަށުގެ މަގުހެދުން

       އެއްސީދަލަށް އެއްވަރަކަށް ހެދިފައިވާ މަގުމަގެއް ކުރިޔަކުން ނޯވެއެވެ. ގެތަށް އެޅިފައި ހުންނަނީ، ދޮރުމަތީގައި ބަދިގެ ހުންނަގޮތަށެވެ. ގެޔާ ބަދިގެޔާ ދެމެދުގައި އޮންނަނީ ޢާއްމުން ހިނގާ މަގެވެ. އެމަގުތައް އޮންނަނީ، ގެތަކުގެ އިންތިޒާމެއް ނޯންނަފަދައިން ގުދުގުދުލައި ބައިބައިވެފައެވެ. އަދި ހަނިހަނި މަގުތަކަކަށެވެ. މިހާރުވެސް ބޮޑުމަގުތައް ފިޔަވައި ގެތަކުގެ ތެރެޔަށް ވަނުމުން އެގޮތް ފެންނާނެއެވެ. ރަށުގެ ބޮޑެތި މަގުތައް ހެދުނީ ސުމުއްވުލްއަމީރު މުޙައްމަދު އަމީން ރާއްޖެ ހިންގެވި ދުވަސްވަރު، މުޅި ރާއްޖޭގެ ރަށްރަށުގައި މަގުތައް ހެއްދެވިއިރު، އަލްފާޟިލް ޢަބްދުލްޙަކީމު ކާންނާ ކަލޭގެފާނުގެ އަތޮޅުވެރިކަމުގައެވެ. މަގުހަދަންވެގެން ރާނައި ޓިނުޖަހާފައިވާ 46 ގެޔާއި، ނުރާނައި ހުރި 59 ގެ ނެގުނެވެ. މިގޭގެ އަޅައިދެވުނީ ރައްޔިތުންގެ މާލިއްޔަތުންނެވެ. (މަގުހަދަން ނެގުނު ގެތަށް ލިޔެފައިވާ ފޮތުން)

ގަސްގަހާގެހި

       ރަށުގައި އާންމުކޮށް ހުންނަ އެންމެގިނަ ގަހަކީ ކާނިގަހެވެ. މުޅި ރަށުގެ ހުރިހައިތަނެއްގައިވެސް ކާނިގަސް ހުރެއެވެ. އަށެއްކަމީހުން އަތްގުޅިނުކާހައި ބިޔަ ގަސްގަސް ހުއްޓެވެ. އުތުރުކޮޅުން ކުޑަމިސްކިތްމަގާ ހަމައިން ފެށިގެން ތުނޑިޔާ ހަމައަށް، ވަރަށް ބޮޑު ހިސާބުގަނޑެއްގައި ފެތުރިފައި އޮތް ފުނަވަލެއް އޮތެވެ. ނިކަ، މަސްކަނދު، ވަރުކަނދު، ޅޮސް ގިނައިން ހުރެއެވެ. ކިނބި، ބެރެބެދި، ވަރަށް ބިޔަ ތިން ހަތަރު ގަހެއް ހުއްޓައި ދުށީމުއެވެ. ބޮޑުހިޔާ ގަހާއި، ފިލިގަސްވެސް ދެތިން ގަހެއް ހުއްޓެވެ.

       އެންމެ ގިނައީ ރުކެވެ. އެހެއްދުމަށް އެންމެން ފަރުވާ ބަހައްޓާތަން ފެނުނެވެ. ކޮންމެ ކުއްޖަކު އުފަންވީމާވެސް އެކުއްޖަކު ފެންވަރުވާ ފެންތެލި ކައިރިއަށް ބޮޑު ދެކާށި ލުމަކީ، ވަރަށް ގިނަ ރަށްރަށުގެ އާދައެއް ކަމުގައިވާ ފަދައިން، ނައިފަރުގެވެސް އާދަޔެކެވެ. އެ ދެކާށި ރުއްފަޅައިގެން ކުއްޖާޔާއެކު ބޮޑުވަމުން އަންނާނެއެވެ. ދެން ރުއް ބޮޑުވެ ގޭގައި ނުހުރެވޭވަރު ވީމާ، ގެންގޮސް ވަލުތެރޭގައި އިންދައިގެން ފެންދީ ހައްދަނީއެވެ. މިރުކަށް ކިޔަނީ "ފެންތެލިދަށުލީ ރުއް" އެވެ.

       ވަކިވެރިޔަކު ނެތި ވަލުކާނާގެ ގޮތުގައި ހުންނަ ތަކެއްޗެއް ނުހުރެއެވެ. އެކިމީހުން ހައްދާފައި ހުންނަ ބަނބުކެޔޮ، ކަށިކެޔޮ، ލުނބޯ، ޖަނބުރޯލު، ކުންނާރުފަދަ ގަސްގަސް ހުރެއެވެ. މީހުނަށް ގޯތިދިނުމަށް ގަސްރުއް ކަނޑަމުންގޮސް މިއަދާހަމައަށް އެއްވެސް ބޮޑުގަހެއް ނެތެވެ. ރުކުގެ ތެރެއިން މިހާރު ހުރީ ފޯދިފައިހުރި 380 ރުކެވެ.

ރަށުގެ ބޮޑުމިން

       މިއަދާ ހަމަޔަށް ނައިފަރުގެ ބޮޑުމިނަކީ ދިގަށް 1700 ފޫޓު، ހުރަހަށް 1000 ފޫޓެވެ. ސިފަޔަކީ އުތުރަށް ހިމަކޮޅުއޮތް ކުކުޅުބިހެއްގެ ބުރެވެ. ވޭތުވެދިޔަ 60ވަރަކަށް އަހަރު ތެރޭގައި އުތުރުކޮޅު ތުނޑިން ފެށިގެން، ރަށުގެ ހުޅަނގުބިތުންގޮސް ދެކުނުކޮޅު ވަށާލައި، އަތޮޅުގެޔާ ދިމާ ވާޓަރާ ހަމައަށް 30 ވަރަކަށް ފޫޓުގެ ފުޅާމިން ގިރައިގެންގޮސްފައި ވާނޭކަމަށް ފެނެއެވެ. އަޅުގަނޑުމެން ކުޑައިއިރު އަރައިގެން އުޅުނު ބައެއްގަސްގަސް ހުރިތަންތަން، މިހާރުވަނީ މޫދަށް ވެފައެވެ. އިހުގައި އުވަވަޅު ޖެހި ތަންތަންވެސް މިހާރުވަނީ ގިރައިގެން ގޮސްފައެވެ. މީގެ 70 އަހަރު ކުރިން، ކުޑަމިސްކިތުގެ އުތުރަށް އޮންނަނީ ޖަންގައްޔެވެ. ދުވާލު މެންދުރަށްވެސް އެހިސާބުން ޒާތްޒާތުގެ އެއްޗިއްސާއި، ކުޑަކުދިންނާއި، ކަޅުމީހުން ދެކިގެން، މީހުން ހޭނެތި ގޮތްގޮތްވާ ވާހަކަ ދައްކައެވެ. އެއީ ލޮލަށް އަރާ އެކިއެކި ހިޔަނީގެ ސަބަބުން ބިރުގަނެގެން ހިނގާ ކަންކަން ކަމަށް ފެނެއެވެ.

       ދެކުނުކޮޅުންވެސް އާމިސްކިތް ކައިރީގައި އޮންނަނީ ގަސްރުކާއި ވާފަޅިއެވެ. ހުޅަނގުފަރާތުން ވައިލެޓްމަގާ އިންވެގެން ދެކުނަށް ވަނީ ގަސްރުކާއި، ބޯކޭލާއި، ޅޮސް، މިރިހި ޒާތުގެ ގަސްގަހުގެ ވާގަނޑުތަކެވެ. އަތޮޅުގެ އެހުރިތަނާއެކު، ދެކުނަށްވެސް ގަސްރުކާއި ވަލެވެ. ހުކުރުމިސްކިތުން ފެށިގެން ކުޑަމިސްކިތާ ދޭތެރެޔާއެކު، އުތުރަށާއި ހުޅަނގަށް ވަނީ ބޮޑެތި ގަސްތަކެވެ.

What They Said About Mohamed

1- Michael Hart said in his book The 100: A Ranking of the Most Influential Persons in History (p. 13), where he put Muhammad (peace and blessings of Allaah be upon him) at the head of his list of one hundred:

I chose Muhammad (peace and blessings of Allaah be upon him) to be top of this list … because Muhammad (peace and blessings of Allaah be upon him) was the only man in history who was supremely successful on both the religious and secular levels.




2- The Englishman George Bernard Shaw wrote a book called Muhammad, which was burned by the British authorities. He said:

The world is in the utmost need of a man with the mentality of Muhammad.

Medieval ecclesiastics, either through ignorance of bigotry, painted Mohammadanism in the darkest colors. They were in fact; trained to hate both the man Muhammad and his to them was anti-Christ. But I have studied his life, and found him to be extraordinary. I have reached the conclusion that he was never an enemy to Christianity. He must be called the Saviour of Humanity. I believe that if a man like him were to assume the dictatorship of the modern world, he would succeed in solving its problems in a way that would bring it much needed peace and happiness.

3- Annie Besant said:

It is impossible for anyone who studies the life and character of the great Prophet of Arabia, who knows how he taught and how he lived, to feel anything but reverence for that mighty Prophet, one of the great messengers of the Supreme.

4- The Austrian Schabrak said:

Mankind may be proud of having a man like Muhammad among them, for despite being illiterate he was able more than ten centuries ago to introduce legislation that we Europeans would be the happiest ever if we could produce something of equally high quality.

5- Dr. Zwemer (a Canadian Orientalist):

Muhammad was an able reformer, eloquent and well spoken, courageous and daring, a great thinker. We cannot attribute to him anything that contradicts these qualities. This Qur’aan that he brought and his history bear witness to the truth of these claims.

6- The English philosopher Thomas Carlyle, the Nobel Prize winner, says in his book Heroes:

It is very shameful for any individual in this era to listen to what is said about the religion of Islam being a fabrication and Muhammad being a treacherous fabricator. Throughout his life we see him holding firm beliefs, sincere in resolve, generous and kind, compassionate, pious, virtuous, very serious. In spite of that, he was easy-going, cheerful, friendly, and even sometimes light-hearted. He was just, sincere in intention, smart, chivalrous, and quick-witted, as if he carried in his heart the lamps of every dark night, filled with light; a naturally great man who never studied in school or at the hand of a teacher, because he had no need of that.

7- Goethe, the German poet, said:

We Europeans with all our concepts and ideas have not yet attained that which Muhammad attained, and no one will ever surpass him. I searched in history for the loftiest example for man to follow, and I found it in the Prophet Muhammad. Thus the truth must prevail and become supreme, because Muhammad succeeded in subjugating the whole world by means of the message of Divine Oneness.

ފިދާއީ ހަމަލާ

ލިޔުއްވީ: އައްޝައިޚް އާދަމް ޝަމީމް

ފިދާއީ ހަމަލާއާއި މެދުގައި ދެކެވޭ ވާހަކަ ވަރަށް ގިނައެވެ. އެމައްސަލައާއި މެދުގައި ޢިލްމުވެރިންގެ ބަސްފުޅުތަކާއި ލިޔުންތައް ގިނަވެފައިވެއެވެ. އާންމުކޮށް އިސްލާމީ ދުނިޔޭގެ ޚަބަރުތަކުގައި ފަލަސްޠީނާއި އަފްޣާނިސްތާނާއި ޕާކިސްތާނާއި އިރާގު ފަދަ ގިނަ ގައުމުތަކެއްގައި ފިދާއީ ހަމަލާތައް ދެވޭ ވާހަކަ ވަރަށް ގިނައިން މީހުން އަޑުއަހާނެއެވެ. އަދި ދާދި މިދާކަށްދުވަހު ޕާކިސްތާނުގައި ދެވުނު ފިދާއީ ހަމަލާއެއްގައި ދިވެއްސަކު ބައިވެރިވެ، އަދި ދިވެހި މުޖުތަމައަށް މިކަމަށް ގޮވާލައިފައިވެއެވެ.

އަޅުގަނޑު މިމަޟްމޫނުގައި ވަކި ބަޔަކާއިމެދުގައި ނުވަތަ މީހަކާއިމެދުގައި ހުކުމެއް ކުރާކަށް ނެތީމެވެ. އެމީހުންނަކީ ޝަހީދުންކަން ނުވަތަ ނޫންކަން މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވަނީ ސިއްރާއިފައުޅު މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގަންނަވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ވީމައި ފިދާއީ ހަމަލާގެ ޝަރުޢީ ހުކުމާއިމެދުގައި ޢިލްމުވެރިންގެ ނަޡަރިއްޔާ ހާމަވާފަދަ ލިޔުމެއް ތިޔަބޭފުޅުންނާއި ހިއްސާކޮށްލުމަކީ ކޮންމެހެން ބޭނުންކަމެއްކަމުގައި ދެކިގެން ޝަރުޢީ ނަޡަރަކުން ފިދާއީ ހަމަލާގެ ހުކުމް ބަޔާންކުރުމަށް ގަސްތުކުރީމެވެ.

ދުނިޔޭގެ އެތަންމިތަނުގައި ދެވެމުންދާ ފިދާއީ ހަމަލާތަކަށް ބަލާއިރު ވަރަށްގިނަ ސުވާލު މީހުންގެ ހިތުގައި އުފެދިފައި ވެއެވެ.

- ފިދާއީ ހަލާއާއިމެދުގައި ޤުރްއާނާއި ސުންނަތާއި އަދި ސަލަފުންގެ ބަހަކީ ކޮބައިބާއެވެ؟

- ފިދާއީ ހަމަލާ ހުއްދަނަމަ އެފަދަ ހަމަލާއެއް ދެވޭނީ ކޮންކޮން ތަންތާކު ބާއެވެ؟ ކާފަރުން އުޅޭ ކޮންމެ ތާކު، ނުވަތަ ކޮންމެ ރަށެއްގައިވެސް ހުއްދަވާނެބާއެވެ؟

- ފިދާއީ ހަމަލާ ދެވޭނީ ކޮން ހާލަތްތަކެއްގައިބާއެވެ؟ ދުޝްމަނުންގެ ހައެއްކަމީހުން މަރާލުމަށްޓަކައި މުސްލިމުން ދިރިއުޅޭތަނެއްވެސް ގޮށްވައިލެވިދާނެބާއެވެ؟

- ފިދާއީ ހަލާގައި މަރުވާ މީހުންނަކީ ޝަހީދުން ހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ އަމިއްލަ ނަފްސު ގަތުލު ކުރާބައެއްހެއްޔެވެ؟

މިސުވާލުތަކުގެ ޖަވާބުގައި ޢިލްމުވެރިންގެ ދިރާސާތަކަށް ބަލައިލުމުން ހާސިލުވާ ޚުލާސާ ކަލާމަކީ:

ފިދާއީ ހަމަލާއަކީ އެއްމެނަށްވެސް ބޭނުން ޖެހިދާނެ އެއްޗެކެވެ. އާންމުކޮށް ފިދާއީ ހަމަލާއަކަށް ދާން ޖެހެނީ މަޖުބޫރީ ހާލަތުގައެވެ. އެހެންގޮތަކުން ހަމަލާދިނުމަށް ނުވަތަ ދުޝަމަނުން ބަލިކޮށްލުމަށް ނުކުޅެދުމުންނެވެ. ވީމައި މުސްލިމުންނަށް މިއަދު ފިދާއީ ހަމަލާއަކަށް ދިޔުމަށް ޖެހިފައިވާ ބައެއް ސަބަބުތަކަކީ:

ހ- މުސްލިމުންގެ ބައެއް ރަށްތަކާއި ގައުމުތަކުގެ މައްޗަށް ދުޝްމަނުން ވެރިވެ، އެތަންތަނަށް އަތްގަދަކޮށް އިސްތިޢުމާރުކޮށްފައިވުމެވެ. އަދި ހައްގުން ކަމަކާއި ނުލައި އެބައިމީހުންގެ ލެއާއި މުދާ ހަލާލު ކޮށް، އެމީހުނަށް އަނިޔާވެރިވުމުގައި ހައްދުފަހަނައަޅައިދިޔުމެވެ. ފަލަސްޠީނުގައި ޔަހޫދީންގެ އަނިޔާވެރިކަމެވެ. ކަޝްމީރުގައި ހިންދޫންގެ އަނިޔާވެރިކަމެވެ. ޗެޗްނިއާގައި ރަޝިޔާއެވެ. އަދި އަފްޣާނިސްތާނާއި އިރާޤުގައި އެމެރިކާއާއި އެމީހުންގެ ހަލީފުންގެ ފޭރުމާއި އަނިޔާއެވެ.

ށ- މިހުރިހައިކަމަކާއިއެކުގައި އަނިޔާލިބެމުންދާ މުސްލިމުންގެ އަތުގައިވާ އިޚްތިޔާރާއި އަސްބާބު މަދުކަމެވެ. ބާރާއި ޤުއްވަތު ނެތުމެވެ. އެއީ އިންސާނާއަށް އިތުރު މަގުތަކާއި އައު ބާރެއް ހޯދުމަށް މަގު ފަހިވާކަމެކެވެ. ޖާނުދީގެންވެސް އަނިޔާވެރިކަމުގެ ބަދަލު ދެވުމަކީ އިންސާނުންގެ ހިތް ހަމަޖެހޭކަމެކެވެ.

ނ- އާޚިރަތުގެ ބަދަލުގައި ދުނިޔޭގެ ޙަޔާތަކީ ނުވަތަ ފުރާނަޔަކީ އެބައިމީހުނަށް އަގުހެޔޮ އެއްޗެއްކަމުގައި ވުމެވެ. އަދިކިޔެއް ޢިތްޒަތުގެ މަރަކުން މަރުވުމަކީ ނިކަމެތި މަރަކަށްވުރެ މިނިވަން ކޮންމެ އިންސާނެއްގެ ގާތުގައި އަދި ހިތްވަރުގަދަ ކޮންމެ ބަޠަލެއްގެ ޝަރަފެކެވެ. "ނިކަމެތިކަމާއިއެކުގައި ޙަޔާތުގެ ފެން ނުދޭށެވެ! އަދިކިޔެއް ޢިތްޒަތާއިއެކުގައި މަރުގެ ރަހަ ދައްކާށެވެ!"

ރ- ދީނަށްޓަކައި ޤުރުބާންވުމާއި ފިދާވުމާއި ﷲގެ މަގުގައި ޝަހީދުވުމުގެ ލޯތްބާއި އެދުން އެބައިމީހުންގެ ހިތުގައި ބޮޑުވެފައިވުމެވެ. މިހުރިހައި ސަބަބަކީވެސް މިއަދު މުސްލިމުން ފިދާއީ ހަމަލާއަކަށް ދާންޖެހުމުގެ ސަބަބެވެ. ﷲގެ ދީނަށްޓަކައި އެކަލާނގެ މަގުގައި ދުޝްމަނުންގެ އަނިޔާވެރިކަމުން އިސްލާމްދީނާއި މުސްލިމު އުންމަތް ސަލާމަތްކުރުމަށްޓަކައި ޖިހާދު ކުރުމަކީ އެއްމެ މާތް އެއްމެ މަތިވެރި އެއް ޢަމަލުކަމާއިމެދުގައި ޝައްކެއް ނެތެވެ. މިދީނުގެ ދުޝްމަނުން (ހަނގުރާމަވެރިކާފަރުން) ބިރުގަންނުވާލާފަދަ ނުވަތަ ބޮޑު ގެއްލުމެއް ލިބޭފަދަ ވަރުގަދަ ހަމަލާއެއްދިނުމަކީ އެއްމެ މާތް މަތިވެރި ޖިހާދު ކަމުގައިވެސް ރައިބެއް ނެތެވެ. އަދި އެފަދަ ހަމަލާއެއްގައި ތިބާގެ ފުރާނަދޭ މީހުންނަކީ މަރުވާބައެއް ނޫނެވެ. އަދިކިޔެއް އެމީހުންނަކީ ސުވަރުގޭގެ އާރުތަކަށް ވާރިދުވެ، އެތަނުގެ ނިޢުމަތްތަކުގައި ރިޒުގު ލިބިގެންވާ ހާލު ދިރިތިބި ބައެކެވެ. އެބައިމީހުންނަކީ ﷲ އަށްޓަކައި އެކަލާނގެ މަގުގައި އެމީހުންގެ ލެއާއި ފުރާނަ ހަދިޔާކުރި މާތް ޝަހީދުންނެވެ
.
އަމިއްލަ ނަފްސު ގަތުލުކުރުމަކީ ދުނިޔޭގެ ހަޔާތުން ފޫހިވެގެން، އެތަނުން ސަލާމަތްވުމަށްޓަކައި ނުވަތަ ޝަރުޢީ ހަމަތަކާއި ޚިލާފަށް ތިމާގެ ނަފްސު ގަތުލު ކުރުމެވެ. އެއީ އެއްމެ ބޮޑެތި ފާފައިގެ ތެރެއިންވާ ކަމެކެވެ.

މިޒަމާނު ތަޢާރުފުވެގެން މިއުޅޭ ފިދާއީ ހަމަލާއާއި މެދުގައި އާދެ! އަމިއްލަ ގައިގައި ބޮންބަނދެގެން ދުޝްމަނުންގެ ތެރެއަށް ވަދެ އެމީހުންގެ އަމިއްލަ ނަފްސާއި އެމީހުންގެ ވަށައިގެންވާހައި މީހުންނަކާއި ތަކެއްޗެއް ގޮށްވާލައި މަރުވުމުގެ މައްސަލައިގައި ޤުރްއާނާއި ސުންނަތުގައި އަދި ކުރީގެ ސަލަފުންގެ ބަސްފުޅެއް ލިބޭކަށް ނެތެވެ. ސަބަބަކީ ފިދާއީ ހަމަލާގެ މި ބާވަތަކީ ހަނގުރާމައިގެ ފަހުގެ، އައު އުކުޅެކެވެ. މިބާވަތުގެ ހަމަލާއަކީ ދެވަނަ ބޮޑުހަނގުރާމައިން ފެށިގެން އޭގެ ފަހުން ތަޢާރުފުވެފައިވާ ދިފާއީ ހަނގުރާމައިގެ ވައްތަރެއްކަމުގައި މިހާރަކަށްއައިސް އަސްކަރީ ޓްރޭންގައި ދަސްކޮށްދެވޭ ބާވަތެކެވެ.

ފިދާއީ ހަމަލާއާއި މެދުގައި މީހުންގެ ސުވާލާއި ޖަވާބު ތަފާތުވެފައިވެއެވެ. ބައެއް މީހުން އެއީ ޝަހީދުވުމެއްކަމުގައި ބުނާއިރު އަނެއްބަޔަކު އެއީ އަމިއްލައަށް މަރުވުންކަމުގައި ދެކެއެވެ. މިމައްސަލައާއި އެއްވައްތަރު ބައެއް ތާރީޚީ ހާދިޘާތަކުން ބައެއް ފިޤުހުވެރިން ވަކި ހާލަތްތަކެއްގައި ވަކި ޝަރުޠުތަކަކާއި އެކުގައި ފިދާއީ ހަމަލާ ހުއްދަކުރައްވައެވެ. އަނެއްބައި ޢިލްމުވެރިން އެކަން މަނާކުރައްވައެވެ.

ކުރީޒަމާނުގައި ހިނގައިފައިވާ ފިދާއީ ހަމަލާއާއި އެއްވައްތަރު މައްސަލައަކީ އެއްމެ މީހަކު ހަތިޔާރާއި އެކުގައި ދުޝްމަނުންގެ ސަފުތަކުގެތެރެއަށް ވަދެގަނެގެން ގަތުލުވެއްޖައުމަށް ދާންދެން ހަމަލާދިނުމެވެ. ޢިލްމުވެރިން އެކަން ހުއްދަކުރައްވާފައިވަނީ ދުޝްމަނުންނަށް ބޮޑު ގެއްލުމެއްދެވި، އޭގެސަބަބުން އެމީހުން ބިރުގަންނުވާލައި، އިސްލާމުންގެ ހިތްވަރު އައުކުރެވޭފަދަ ވަރުގަދަ ހަމަލާއެއް ދެވޭނެކަމުގައި ޔަގީންވާނަމަ އެގޮތަށް ވަދެގަތުން ހުއްދަކަމުގައެވެ. އެހާލަތުގައި އެއްމެ މީހަކު ދުޝްމަނުންގެ މެދަށް ފުންމާލައިގެން މަރުވުމަކީ ހުއްދަކަމެއްކަމުގައި محمد بن الحسن الشيباني ކިބައިން 'السير (1/163)' ގައި އައިސް ފައިވެއެވެ. އަދިވެސް އޭގައިވެއެވެ. އާއި ސުވާލުކުރެވުމުންއިސްވެ ދިޔަފަދަ ހާލަތާއިމެދުގައި أبو هريرة ވިދާޅުވިއެވެ. "އެފަދަ ހަމަލާއެއް ދޭ މީހާއަށް ޢަދުއްވުންގެ ސަފުތެރޭގައި ބޮޑުގެއްލުމެއް ނުދެވޭނެކަމުގައި ފެންނަނަމަ އެމީހުންގެތަރަށް ވަދެގަތުމަކީ ހުއްދަކަމެއް ނޫނެވެ. އޭގެސަބަބުން ވާނީ ގަތުލެވެ. އެކަމުގައި ދީނަކަށް ޢިތްޒަތެއް ނުވެއެވެ. މާތް ވަހީކުރެއްވިއެވެ. ولا تقتلوا أنفسكم إن الله كان بكم رحيما( النساء) 29. މާނައީ: "އަދިތިޔަބައިމީހުންގެ ނަފްސުތައް ގަތުލު ނުކުރާށެވެ! ހަމަށަވަރުން ތިޔަބައިމީހުންނަށް ރަހުމަތްވަންތަ ކަލެއްކަމުގައި ﷲ ވޮޑިގެންވެއެވެ."

އެއްމެ މީހަކު ޢަދުއްވުންގެ ތެރަށް ވަދެގަނެގެން ހަމަލާދީ ގިނަބަޔަކު މަރާލައި ނުވަތަ އެމީހުން ބިރުގަންނުވާލައި ނުވަތަ މުސްލިމުންގެ ހިތްވަރު އައުކޮށްދޭފަދަ ރަނގަޅު މަގުސަދެއް ހާސިލުވާނަމަ އެހާލަތުގައި ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ ގާތުގައި އެކަން ރަނގަޅެވެ. ނަމަވެސް ތަނެއް ދޮރެއް ނުބަލައި ހަމައެކަނި ޖޯޝަކުންނަމަ އެއީ ހުއްދަކަމެއް ނޫނެވެ. އަދިކިޔެއް އޭގެ ސަބަބުން މުސްލިމުންނަށް ގެއްލުން ހުރިނަމަ އެއީ ހުއްދަކަމެއް ނޫނެވެ. މިފަދައިން އަލް ޙާފިޡް އިބްނު ޙަޖަރުގެ އަރިހުންވެއެވެ. سبل السلام (2/ 473).

ފިދާއީ ހަމަލާއާއި ވައްތަރުގެ މިހަމަލާ ޢިލްމުވެރިން ހުއްދަކުރައްވާފައިވަނީ ބަޔާންވެދިޔަ ޝަރުޠު ތަކާއި އެކުގައެވެ. މިފަދައިން ابن العربي ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ.

شيخ الإسلام ابن تيمية 'الإنصاف (4/ 116)' ގައި ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. "މުސްލިމުންގެ މަޞްލަހަތަށްޓަކައި ޢަދުއްވުން (ހަނގުރާމަވެރި ކާފަރުން) ގެ ތެރެއަށް ވަދެގަތުން ހުއްދަވެގެންވެއެވެ. އެހެން ނޫންނަމަ މަނާވެގެން ވެއެވެ. އެއީ އަމިއްލައަށް މަރުވުމެވެ."
ވީމައި އަޅުގަނޑުމެން މިއަދު މިވާހަކަ ދައްކާ މައްސަލަ 'ފިދާއީ ހަމަލާ' އެއީ އެކެއް ނުވަތަ މަދު މީހުންގެ ޖަމާއަތެއް ހަތިޔާރާއިއެކުގައި ދުޝްމަނުންގެ ތެރެއަށްވަދެ ގޮށްވައިލުން ހުއްދަވާނީ ވަކި ހާލަތްތަކެއްގައި ވަކި ހަމަތަކަކާއި އެއްގޮތަށް ދެވިއްޖެނަމައެވެ. އެގޮތުން ފިޤުހުވެރިންގެ ބަސްފުޅުތަކުން ނެގޭ ޝަރުޠުތަކުގެ ޚުލާޞާއަކީ:

ހ- ﷲގެ ކަލިމަ މަތިވެރިކުރުންކަމުގައިވުން، ޒާތީ ނުވަތަ ގައުމީ އަދި ނަސްލީ ހަމަނުޖެހުންތަކެއްކަމުގައި ނުވުމެވެ.

ށ- ދުޝްމަނުންނަށް ބޮޑު ގެއްލުމެއްދީ ނުވަތަ އެމީހުން ބަލިކުރެވޭނެކަމުގައި ނުވަތަ އޭގެ ސަބަބުން މުސްލިމުންނަށް ބޮޑު ފައިދާއެއް ލިބޭނެކަމުގައި ޔަގީން ނުވަތަ ބޮޑު އުންމީދެއް އޮތުމެވެ. އެކަން ކަނޑައެޅުމަކީ ކޮންމެކޮންމެ މީހަކަށް ވާނޭ ކަމެއް ނޫނެވެ. އަދިކިޔެއް މުސްލިމުންގެ ތެރެއިން ޝަރުޢީ ޢިލްމުގެ އިތުރުން ޢަސްކަރީ އަދި ސިޔާސީ ތަޖުރިބާހުރި ޚާއްސަ މީހުންގެ މަޝްވަރާއާއި ލަޝްކަރުގެ ކޮމާންޑަރުގެ އަމުރަށް މެނުވީ އެފަދަ ހަމަލާއެއް ދިނުމަކީ ހުއްދަކަމެއް ނޫނެވެ.

ނ- އެހަމަލާ ވާންޖެހޭނީ މުސްލިމުންނާއި އިދިކޮޅަށް ހަނގުރާމަ އިޢުލާނުކޮށްފައިވާ ކާފަރުންނަށް ދެވޭ ހަމަލާއެއްކަމުގައެވެ. ކާފަރުންގެ ތެރޭގައި މުސްލިމުންނާއި ސުލްހަވެގެންވާ މީހުންނާއި މުސްލިމު ގައުމުތަކުން އަމާން ހޯދައިގެންވާ މީހުންނާއި ޛިންމީން (މުސްލިމުންގެތެރޭގައި ރަށްވެހިވެގެންތިބޭ މީހުން) ނާއި މުޢާހިދުން (އެގްރިމެންޓެއްގެ ދަށުން އުޅޭ މީހުން) ހިމެނެއެވެ. އެމީހުންގެ ލެއާއި މުދަލަކީ ހުއްދަ އެއްޗެއް ނޫނެވެ. އަދިކިޔެއް އެއީ ޙިމާޔަތް ލިބިގެންވާ ބައެކެވެ. ހަމައެކަނި ގަތުލުކުރުން ނުވަތަ ހަމަލާދިނުން ހުއްދަބަޔަކީ ހަމައެކަނި ހަރުބީ ކާފަރުން (ހަނގުރާމަ މަތީ ކާފަރުން) ނެވެ. އެނޫން ބަޔަކަށް ހަމަލާދިނުމަކީ ހުއްދަކަމެއް ނޫނެވެ. އިތުރުއެކަލޭގެފާނު ހަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. ((من قتل معاهداً لم يرح رائحة الجنة، وإن ريحها يوجد من مسيرة أربعين عاما )) البخاري (10/ 423) "މުޢާހިދަކު ގަތުލު ކޮށްފި މީހަކަށް ސުވަރުގޭގެ ވަސްވެސް ނުލިބޭނެއެވެ. އެތަނުގެ ވަހަކީ ސާޅީސް އަހަރުގެ ރާސްތާއަށް ފެތުރިގެންވާ ވަހެކެވެ." ދެން ކޮބައިތޯ މުސްލިމެއްގެ ލޭ އޮހޮރުވާމީހާގެ ހާލު ހުންނާނެ ގޮތަކީ!؟

ރ- މިފަދަ ހަމަލާތައް ދޭން ޖެހޭނީ އޭގެ ޝަރުޠުތައް ތަންފީޛު ކުރެވޭވަރުގެ ފަރާތްތަކުން ކާފަރުންގެ ގައުމުތަކުގުއެވެ. ނުވަތަ އެމީހުން އަރައި ވެރިވެގަނެފައިވާ މުސްލިމުންގެ ރަށެއްގައި އެމީހުން ފަހައިލުމަށްޓަކައި މުސްލިމުން ކުރާ ހަނގުރާމައިގައެވެ. މިސާލަކަށް ފަލަސްޠީނުގައިވާ ޔަހޫދީންނާއި ޗެޗްނިއާގައިވާ ރަޝިއަނުން ނުވަތަ އިރާގާއި އަފްޣާނިސްތާނު ފަދަ މުސްލިމު ގައުމުތަކަށް އަތްގަދަކޮށްފައިވާ ކާފަރުންނާއި އިދިކޮޅަށް އެކަންޏެވެ.

ޢިލްމުވެރިން ކަނޑައަޅުއްވާފައިވާ ބަޔާންވެދިޔަ ޝަރުޠުތަކާއިއެކުގައި މިފަދަ ހަމަލާ ދޭ މީހުންނަކީ ﷲގެ އިޛުނަފުޅުން ޝަހީދުންނެވެ. ނަމަވެސް ހަމަލާ ދޭ މީހުންނަކީ އޭގެ މަގުސަދު ހާސިލު ކުރެވޭހައި ކުޅަދާނަކަން ލިބިގެންނުވާ އަދި އެކަމުގެ ޝަރުޠުތައް ހަމަނުވާ ބައެއްނަމަ އެއީ ހުއްދަކަމެއް ނޫނެވެ. އަދިކިޔެއް ދުޝްމަނުންނަށް ދެވޭ ހަމަލާތަކުގެ ސަބަބުން ކުށެއްނެއް މީހުންނާއި މުސްލިމުން ދިރިއުޅޭ ތަންތަނަށް ހަމަލާދިނުމާއި ރަށްތަކާއި އަވަށްތައް ސުންނައިފަތި ވުމާއި ދިފާޢުކުރުމަށް ނުކުޅަދާނަވަރުގެ އާންމު ހަނގުރާމައަކަށް ދާން ޖެހިދާފަދަ ހާލެއްގައި ހަމަލާ ދިނުމަކީ ހަލާލުކަމެއް ނޫނެވެ.

މިހާރަކަށް އައިސް މުސްލިމު ގައުމުތަކުގައި އެގައުމުތަކުގެ ސަރުކާރާއި އިދިކޮޅަށް ބައެއް ޖަމާއަތްތަކުން ދޭހަމަލާތަކާއި ގޮށްވާ ގޮށްވުންތަކަކީ މުސްލިމުން ކާފަރުކުރުމުގެ ނުބައި ބިދުޢައިގެ ސަބަބުން ފެށިގެންއުޅޭ ކަމެކެވެ. ވެރިކަންތަކާއި ސަރުކާރުތައް އަތުލައިގަތުމަށްޓަކައި ކުރެވޭ މި އަހުލީ ހަނގުރާމަތަކަކީ އިސްލާމްދީނުގައ އެއްމެ ފުރަތަމަ އުފެދުނު ޚަވާރިޖުންގެ ނުބައި ބިދުޢައާއި އެމީހުންގެ ފިތުނަވެރިކަމުގެ ބައެކެވެ. އެމީހުންގެ ފިކުރާއި ވިސްނުން ގަބޫލު ނުކުރާ ކޮންމެ މީހަކު ކާފަރުކޮށް، ދީނުން ބޭރުކޮށް އޭގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން މުސްލިމުންގެ ލެއާއި މުދާ ހަލާލު ކުރަނީއެވެ. އަންހެނެއް ފިރިހެނެއް މުސްކުޅިއެއް ކުޑަކުއްޖެއް ހަނގުރާމަވެރިއެއް އާންމުންގެ މީހެއް ނުބަލައި ހަމަލާދެނީއެވެ. ޖިހާދުގެ ނަމުގައި މިބައިމީހުން ހަމަލާނުދޭ ވަކިތަނެއް ނެތެވެ. މިއަމަލިއްޔާތަކުގެ ނަތީޖާއަކީ މުސްލިމުން ބައިބައިވެ، އިސްލާމީ މުޖުތަމާތައް ނާމާން، ބިރުވެރި ހޮހަޅަތަކަކަށް ބަދަލުވެފައިވުމެވެ. މިރަށްތަކުގައި ވާ މަދަރުސާތަކާއި ހޮސްޕިޓާތަކާއި މިސްކިތްތައްވެސް ވަނީ ނާމާންކަމުގެ ހާލަތުގައެވެ. ދުނިޔެއާއި އާޚިރަތަށްޓަކައި އެއްވެސްކަމެއް ކުރުމުން ގިނަބަޔަކުތިބީ މަހުރޫމުވެފައެވެ. މިއުންމަތް ނިކަމެތިވުމުގެ އެއްމެބޮޑު އެއްސަބަބެއްކަމުގައި ފެންނަންއޮތީ މިހަމަނުޖެހުންތަކެވެ. މީގެ ފުރިހަމަ މިސާލެއްކަމުގައި އިރާގާއި އަފްޣާނިސްތާނު އަދި ޚާއްސަކޮށް ޕާކިސްތާނު ފުދެއެވެ.

ގަތުލު ޢާންމާއި ފޭރުމެވެ. ބިރުވެރިކަމުން އެއްވެސް މީހަކަށް ހަމަހިމޭންކަމާއިއެކުގައި ގޭންބޭރަށް ބޯދިއްކޮށްލާކަށް ނުކެރެއެވެ. ނަމަވެސް ގޭތެރެއަކީވެސް އަމާންކަމެއް އޮތް ތަނެއް ނޫނެވެ. ހަމަލާ އަންނާނީ ކޮންފަރާތަކުންކަމެއް ނޭންގެއެވެ. ހަމަލާ ދެނީ ކޮންބައެއް ކާކަށް ކަމެއްވެސް ނޭންގެއެވެ. މީހުންދިރިއުޅޭ ފްލެޓްތަކާއި ކުލީ ހޮޓާތަކާއި ރެސްޓްރޮންޓުތަކާއި އާންމުން ގަނެވިއްކުމަށްޓަކައި އެއްވެއުޅޭ މާރކެޓުތަކާއި ބާޒާރުފަދަ ތަންތަނަށް ހަމަލާ ދިނުމަކީ މިގައުމުތަކުގައި ކޮންމެ ރެއަކާއިދުވާލު ހިނގަމުންދާ ކަންތަކެވެ. ހަނގުރާމަވެރި ދުޝްމަނުންނާއި ހަތިޔާރު އަޅައިގެން އުޅޭ ޖަމާޢަތްތަކުގެ މީހުން ގިނަފަހަރު ސަލާމަތްވެ އާންމުގޮތެއްގައި ފަނާވަމުންދަނީ ކުށެއް ބުށެއްނެއް މަޢުސޫމު ކުޑަކުދިންނާއި އަންހެނުންނާއި މުސްކުޅިންނެވެ.

މީގެ މިސާލުތައް ބައިވަރެވެ. ލޯބޯ ސަލާމަތުން ހުރި އެބައިމީހުންގެ މޭގައި ހިތެއްވާ އެއްވެސް މީހަކު މިކަމާއި އިންކާރެއް ނުކުރާނެއެވެ. މިދިޔަ ހަފްތާގައި ޕާކިސްތާނުގައިވަނީ މިފަދަ ޖާނުންފިދާވުމުގެ ހަމަލާއެއް ހުކުރުދުވަހު މިސްކިތެއްގައި ދީފައެވެ. މި ހަމަލާގައި އެމިސްކިތަށް ހުކުރުކުރުމަށް އަރައިތިބި ސިފައިންގެ މީހުންނާއި އެމީހުންގެ ދަރިން ވަނީ މަރުވެފައެވެ. މިކަމުގެ ޒިންމާ އުފުލި ފަރާތުން ބުނެފައިވަނީ އެއީ ޕާކިސްތާނުގެ އަސްކަރީ ސިފައިންނަށް ދީފައިވާ ހަމަލާއެއްކަމުގައެވެ. އަދި މިހަމަލާގައި މަރުވި ކުޑަކުދިންނާއި އާންމުންނަކީ މަރުވި ސިފައިންގެމީހުންގެ ދަރިންނާއި ޢާއިލާ މީހުން ކަމަށްވާތީ އެކަމާ އެއްވެސް ފަރުވާލެއްނެތް ކަމުގައެވެ. فلا حول ولا قوة إلا بالله..

އޭގެ މާނައަކީ ރަނގަޅުގޮތުގައި ޝަރުޢީ ހަމަތަކާއި އެއްގޮތަށް މަސައްކަތްކުރާ އެއްވެސް މީހަކު ނުވަތަ ބަޔަކު މިއިން އެއްވެސްތާކު ނެތެކޭ ނޫނެވެ. ކޮންމެ ތާކުވެސް ރަނގަޅު މީހުން އުޅެއެވެ. ނަމަވެސް މިތަންތަނުގައި ޖިހާދުގެ ނަމުގައި ގިނައީ ފަސާދަ ކުރާ މީހުންނާއި ބާޠިލު ޖަމާޢަތްތަކުގެ އަހުލުވެރިންނެވެ.

އެއްވެސް ޢިލްމުވެރިއަކު ؛ ސަމާޙަތުއް ޝެއިޚް އަލް މުފްތީ ޢަބްދުލް ޢަޒީޒު ބިންބާޒެއް އަދި ސަމާޙަތުއް ޝެއިޚް މުޙަންމަދު ބިން ޞާލިޙު އަލް ޢުޘައިމީންއެއް ނުވަތަ އަލް އިމާމް އަލް މުޙައްދިޘް މުޙަންމަދު ނާޞިރުއްދީން އަލް އަލްބާނީއެއް ހަމައެފަދައިން އިމާމުލް ޙައްޖު ވަލް މުފްތީ ޢަބްދުލް ޢަޒީޒު އާލު ޝެއިޚުއެއް އަދި އެއްވެސް ބޭފުޅަކު ޖިހާދަކަށް އިންކާރެއް ނުކުރައްވައެވެ. އަދި މަނަލެއްވެސް ނުކުރައްވައެވެ. އަދިކިޔެއް އެއްވެސް ޢިލްމުވެރިއަކު ޖިހާދަކަށް އިންކާރެއް ނުކުރައްވާނެއެވެ. ނަމަވެސް އެބޭފުޅުންނާއި އިސްލާމްދީނުގެ ކުދިބޮޑު ހުރިހައި ޢިލްމުވެރިން ހަރުކަށިކަމާއިއެކުގައި މަނާކުރައްވާފައިވަނީ އިސްވެދިޔަފަދަ ހަމަލާތަކެވެ. ބުއްދި ސަލާމަތުން ހުރި އެއްވެސް މީހަކު މިފަދަ ހަމަލާތަކަކީ ޖިހާދު ކަމުގައި ނުބުނާނެއެވެ. އިސްލާމީ ޖިހާދަކީ ދުޝްމަނުން ދެކޭފަދައިން ފިތުނައާއި ލޭއޮހޮރުވުމެއް ނޫނެވެ. އަދިކިޔެއް އެއީ ފިތުނަފަސާދަ ނައްތާލައި ލެއާއި މުދަލާއި ޢިތްފަތާއި އަބުރު ހިމާޔަތްކުރުމަށްޓަކައި މާތް ﷲ ޝަރުޢުކުރެއްވި މިދީނުގެ އެއްމެ މަތީ ކުރިބޯއްޓެވެ. ޖިހާދުގެ ނަމުގައި ކުރާ ހުރިހައި ކަމަކީ ޖިހާދެއް ނޫނެވެ. އަދި އެދައުވާ ކުރާ އެއްމެންނަކީ އެދައުވާގައި ތެދުވެރިބައެއްވެސް ނޫނެވެ. ޖިހާދު ކުރުމުގައި ޖިހާދަށް ދާ މީހާގެ ނިޔަތް ކިތަންމެ މާތްވެފައި ރަނގަޅުވިޔަކަސް އަދި ކަމަކު ނުދާނެއެވެ. ނިޔަތާއި ޢަމަލާއި ދެކަންތައް ﷲގެ ޝަރުއާއި މާތް ނަބިއްޔާގެ ގޮތްކޮޅާއި ދިމާވާނަމަ އެއީ ޞާލިޙު ޢަމަލެކެވެ. އެއިން އެއްވެސް ކަމެއް އުނިވެއްޖެނަމަ އެއީ ޞާލިޙު ޢަމަލަކަށް ނުވާނެއެވެ. ވީމައި ޖިހާދުގެ ޝަރުޠުތަކާއި ޚިލާފުނަމަ، އަދި އޭގައި ޝައްކާއި ޝުބުހަ އަދި އޮޅުން ހުރެއްޖެނަމަ އެއީ ޝަރުޢީ ޖިހާދެއްކަމުގައި ނުވާނެއެވެ. ސާފު ސީދާ ޖިހާދު ކުރެވެން ނެއް މީހެއްނަމަ އޭނާގެ އަތުން ހައްގަކާއިނުލައި އިންސާނަކު ނުމަރައި އޭނާގެ ހަތިޔާރު ހަލާކުކޮށްލައި ގޭގައި މަޑުން އޮތުމަށް އިތުރުއެކަލޭގެފާނުން އަމުރުކުރައްވާފައިވެއެވެ.

ދިވެހިރާއްޖެއިން ފުރައިގެން ޕާކިސްތާނަށް ޖިހާދުގެ ނިޔަތުގައި ދާ ގިނަމީހުންނަކަށް އެއެއް މިއެއް ނޭންގެއެވެ. ރެއެއް ދުވާލެއް ވައްކެއް ނުވެއެވެ. މިދެވެނީ ކޮންބަޔަކާއި އިދިކޮޅަށް ޖިހާދުކުރަންކަމެއް، ގޮސް މިގުޅެވެނީ ދީނާއި އަގީދާގެގޮތުން ކޮންފަދަ ބަޔަކާއިކަމެއް ނުބަލައެވެ. އަދިއެމީހުން ހަނގުރާމަކޮށް ގޮށްވައި އެހަދަނީ ކީތްވެގެންކަމެއްވެސް ނޭންގެއެވެ. ޖިހާދުގެ ނަމުގައި ކޮންމެވެސް ތަނަކަށް ވަދެ ގޮށްވައިލައި މަރުވުމުން އެދެވުނީ ސުވަރުގެއަށްކަމުގައި އެމީހުނަށް ހީވާކަހަލައެވެ. މިއީ ބޮޑުވެގެން ހުރި ފުރެދުމެއްކަމުގައި ޝައްކެއްނެތެވެ. އިލްމުވެރިން މަނާކުރައްވަނީ މިހަކަލަ ޖިހާދެވެ. ޖިހާދުގެ ނަމުގައި ކުރެވޭ ޖިހާދާއި ގުޅުމެއްނެއް ކަންތަކެވެ. އަދި ވާއެއް ނުވާއެއް ނޭންގޭ ހަނގުރާމައެވެ. އަހުލީ އަދި ދާޚިލީ ހަނގުރާމައެވެ. މައުސޫމުން ގަތުލުކޮށް ރަށްތައް ސުންނައިފަތި ކުރެވޭ ހަނގުރާމައެވެ. އެއީ ޖިހާދެއްނޫނެވެ.

އަފްޣާނިސްތާނާއި އިރާގުގައި އަދިވެސް އެފަދަ ބައެއް ގައުމުތަކުގައި އަތްގަދަކޮށްގެން އުޅޭ ދުޝްމަނުންނާއި އެމީހުންގެ އަސްކަރީ ކޭމްޕްތަކަށް ހަމަލާ ދިނުމަކީ އެއްވެސް ޢިލްމުވެރިއަކު އަދިކިޔެއް އެއްވެސް މީހަކު އިންކާރު ކުރާ ކަމެއް ނޫނެވެ. ނަމަވެސް އެކަމަށް ނުކުޅަދާނަ މީހަކަށް މާތް ﷲ އެތަކުލީފެއް ނުޖައްސަވައެވެ. އެއީ މިއަދު ގިނަ މުސްލިމުންތިބި ހާލެވެ. ކޮންމެ މީހެއްގެ މައްޗަށްވަނީ އެމީހަކަށް ލިބިގެންވާ ކުޅަދާނަ ކަމަކުން ﷲގެ މަގުގައި އެކަލާނގެ ދީނަށްޓަކައި ޖިހާދުކުރުމެވެ. އެއީ އެކަލާނގެ ދީނަށްޓަކައި މުސްލިމުންގެ ދީނާއި ދުނިޔެވީ ކޮންމެ މަސްލަހަތަކަށްޓަކައި މަސައްކަތް ކުރުމެވެ. އަދި ވަކިން ޚާއްސަކޮށް އިސްލާމުން މިއަދު އަގީދާއާއި އަޅުކަމާއި އަޚްލާގީގޮތުންވެސް އެބައިމީހުންގެ ދީނާއި ނުލާހިކު ދުރައް ޖެހިފައިވާ އިރު، މީސްތަކުންނަށް ދަޢުވަތުދީ މުސްލިމުންގެ މުޖުތަމާ އިސްލާހުކުރުމަކީ މިއަދު އަޅުގަނޑުމެންޖެ މައްޗަށްވާ އެއްމެ ބޮޑު ޖިހާދެވެ. ނަމާދުކޮށް ނަމާދު ކުރުވައި ޒަކާތްދީ ރޯދަހިފައި ތަޢުލީމާއި ތަރުބިޔަތު ކުރުމެވެ. މާއްދީގޮތުންނާއި މަޢުނަވީގޮތުން ކުޅެދޭބައެއްކަމުގައި މުސްލިމު މުޖުތަމާތައް ހެދުމެވެ. ހުރިހާ ގޮތަކުން ރަނގަޅު މުސްލިމުންކަމުގައި ހެދުމެވެ. އެއީ މާތް ނަބިއްޔާވަޑައިގެން އެކަލޭގެފާނުންގެ އަސްޙާބުން ތަރުބިޔަތުކުރެއްވި ގޮތެވެ. އެކަލޭގެފާނުންގެ މަންހަޖެވެ. އެނޫން ގޮތަކުން އަލުން މިއުންމަތް ނެގެހެއްޓޭނެގޮތެއް ނެތެވެ.
19 ذو الحجة 1430هـ - 06 ޑިސެމްބަރ 2009މ

My Heart Bleeds for Gaza :'(

For three long weeks now, Israel has been bombarding Gaza and killing innocent people. Men, women, children and the elderly. the death toll has exceeded 1200 and the injured is numbered more than 5000.
its a shame for the whole world, especially the Muslim countries to be watching this brutality and not doing (or being not able to do) any thing to stop it.
the western media is so biased in this conflict, they don't want their public to see what we in the middle east see.
there are horrible images coming out from Gaza. Children being sliced into pieces, mothers carrying whats left of their children's bodies, grown-up men crying over their sons and daughters being killed, and so on.

here is an image i found in Flickr which shows the last moment of a mother still trying to calm her child at the moment of her death. imagine any of you in the child's position. What would your feelings be?

the boy lost his father to an Israeli attack before, now he had to say goodbye to his mother too.

Wise Arabic Poems

These are parts of Arabic poems that i chose to translate.
Arabic is a very eloquent language, so to get the exact meaning of it is very difficult. i tried my best to bring it as close to the words used without losing the meaning.



********************************************************

العلم زين وخير الناس يطلبه **** والجاهلون لأهل العلم أعداء

فعش بعلمٍ ولا تبغ به بدلاً **** الناس موتى وأهل العلم أحياء

the Knowledge is good and the best among people is those who seek it,
and the ignorant people are enemies to People of Knowledge.
so live with a knowledge and don't seek a reward (or a substitute) for it,
the people are dead and people of Knowledge lives.

********************************************************

لسانك لا تذكر به عورة امريءٍ **** فكلك عوراتٍ وللناس ألسن

your tongue, don't use it to mention someone's mistake,
for you are full of mistakes and people have tongues.

********************************************************

إن الغصون إذا عدلتها اعتدلت **** ولا تلين إذا كان من الخشب

Verily the young branches if you try to straighten it, it becomes straight,
but if it's become wood, then it wont be flexible.

********************************************************

فعين الرضا عن كل عيب كليلةٌ **** كما أن عين السخط تبدي المساويا

the eye of contentment is careless of every fault,
as the eye of hatred show every mistake.

********************************************************

ترجو النجاة ولم تسلك مسالكها **** إن السفينة لا تجري على اليبس

you want to be saved but you don't follow the safe path,
verily, the ship will not run on dry land.

********************************************************

ما كل ما يتمنى المرء يدركه **** تجري الرياح بما لا تشتهي السفن

man do not get everything he dreams of,
the wind blows from sides the ship does not need.

********************************************************

إذا رأيت نيوب الليث بارزةً **** فلا تظن أن الليث يبتسم

when you see the teeth of the lion,
don't think it is smiling at you.

********************************************************

متى يبلغ البنيان تمامه؟ **** إذا كنت تبنيه وغيرك يهدم

how can the building reach its completion?,
when someone else is demolishing it as you build it.

********************************************************

شكوت إلى وكيعٍ سوء حفظي **** فأرشدني إلى ترك المعاصي

وأخبرني بأن العلم نورٌ **** ونور الله لا يهدى لعاصي

i complained to Waki' (the teacher) my bad memorization,
so he advised me to keep away from sins,
and informed me that, the Knowledge is a light,
and Allah's light is not gifted to sinners.

********************************************************

لو كانت الأرزاق تجري على الحجا **** هلكن إذاً من جهلهن البهائم

if intelligence is the quality that draws sustenance to one,
the animals will vanish because of their stupidity.

********************************************************

لا تقطعن ذنَب الأفعي وترسلها **** إن كنت شهما فألحق رأسها الذنَبا

don't cut the tail of a serpent and let it go,
if you are wise, then do with it's head what you did with it's tail.

********************************************************

وظلم ذوي القربى أشد مضاضةً **** على المرء من وقع الحسام المهند

and the wrongdoings of his relatives are more severe
on the man than the strike of the sharpest sword.

********************************************************

يا رب إن عظمت ذنوبي كثرةً **** فلقد علمت بأن عفوك أعظم

إن كان لا يرجوك إلا محسنٌ **** فبمن يلوذ ويستجير المجرم

أدعوك ربي كما أمرت تضرعاً **** فإن رددت يدي فمن ذا يرحم

ما لي إليك وسيلة إلا الرجا **** وجميل عفوك ثم إني مسلم

O my Lord! if my sins have become heavy with quantity,
verily i have known that Your forgiveness is greater.
if only the righteous can have the hope from You,
then Who the sinful would seek protection and asylum from?
i supplicate You, O my Lord, the way you ordered us to invoke,
so if You reject my hand (not answer my prayer) then who is going to have mercy (on me)
i don't have any mediate except the hope,
and your kind forgiveness, and that i am a Muslim.

********************************************************

from Makkah to Madinah

I went to Makkah for an Umrah last week and tracked my way back to Madinah using the built in GPS in my cellphone using Nokia Sports Tracker

Allah Knows

a very nice song by Zain Bhikha and Dawud Wharnsby Ali



When you feel all alone in this world
And there’s nobody to count your tears
Just remember, no matter where you are
Allah knows
Allah knows

When you carrying a monster load
And you wonder how far you can go
With every step on that road that you take
Allah knows
Allah knows

CHORUS
No matter what, inside or out
There’s one thing of which there’s no doubt
Allah knows
Allah knows
And whatever lies in the heavens and the earth
Every star in this whole universe
Allah knows
Allah knows

When you find that special someone
Feel your whole life has barely begun
You can walk on the moon, shout it to everyone
Allah knows
Allah knows

When you gaze with love in your eyes
Catch a glimpse of paradise
And you see your child take the first breath of life
Allah knows
Allah knows

CHORUS

When you lose someone close to your heart
See your whole world fall apart
And you try to go on but it seems so hard
Allah knows
Allah knows

You see we all have a path to choose
Through the valleys and hills we go
With the ups and the downs, never fret never frown
Allah knows
Allah knows

CHORUS (x2)

BRIDGE:
Every grain of sand,
In every desert land, He knows.
Every shade of palm,
Every closed hand, He knows.
Every sparkling tear,
On every eyelash, He knows.
Every thought I have,
And every word I share, He knows.
Allah knows

Timelapse Video

Here is a time-lapse video that i made from 292 pictures.
I saw the sky was awesome that day and decided to try it.
Each shot is taken with a time interval of approximately 3 seconds.
Total time of the session was about 15 minutes.
I used a Panasonic LUMIX FZ18

Hello!

hello all!

i dont know much about blogging. Just created to check out how it looks like. May be i will post things and make this blog permanent if this thing catch my interest.

so, c ya around